بررسی مقایسه‌ای رویکردهای غربی و اسلامی به انگیزش: به سوی توسعه دانش بومی

نوع مقاله : علمی-تخصصی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شیراز

2 کارشناس ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه شیراز

چکیده

انسان موجودی اجتماعی است که تحت تأثیر فلسفۀ حاکم بر جامعه خویش برانگیخته می­شود و اقدام به ارضای نیازهای خویش و تحقق باورها و اهداف خود می­نماید. بنابراین می­توان گفت، انسان محصور در اندیشه­ غربی، عمدتاً انگیزۀ خود را در مسیرهای مادی می­بیند و می­جوید. حال آنکه بر اساس آموزه­های اسلامی، انسان تنها پدیده­ای مادی نیست بلکه دارای یک جنبه روحانی است که باید نیازها و اهداف معنویش نیز تأمین شود. نظر به این مهم، در این مقاله تلاش گردیده­ است ضمن تبیین موجز جایگاه انگیزش در رفتار فردی و اجتماعی انسان، به بررسی آن از دیدگاه تئوری­های غربی و دیدگاه­های اسلامی پرداخته شود. در این راستا پس از بیان مبانی انگیزش بر اساس تئوری­های رایج غربی، اهم مترادف­های انگیزش در قرآن کریم همراه با آیات مربوطه مرور و جمع­بندی شده است. به علاوه، نظر علمای متقدم و معاصر مسلمان نیز درباره موضوع بیان شده است و بدین‌سان چارچوبی نظری از دیدگاه اسلامی به انگیزش نیز شکل گرفته است. این چارچوب ضمن آنکه می­تواند مبنایی برای درک بهتر نظر دین مبین اسلام و علمای مسلمان پیرامون انگیزش واقع شود، ما را به این نتیجه می­رساند که هرچند متأسفانه به دلیل انقطاع روند علمی پیش­آمده در برخی حوزه­های علوم اسلامی همچون بحث پیش رو، نظریه­های مشخصی در آن زمینه پرورده و ارائه نشده است، اما قابلیت لازم برای توسعه نظریه­های انگیزشی اسلامی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Investigation into the Western and Islamic Approaches to Motivation: Towards Developing the Indigenous Knowledge

نویسندگان [English]

  • Jafar Torkzadeh 1
  • Fatemeh Zeinali 2
1 shiraz U
2 shirazU
چکیده [English]

 
Since human beings are social, they are influenced by the atmosphere of their society, typically motivated by it and meet their needs and realize their beliefs and goals. Thus, it can be said that a person trapped in the western thought often meets only material needs, while based on the Islamic teachings, a human being is not only a material phenomenon, also as the most respected creature, he/she has an excellent spiritual aspect that should be realized. Regarding that, the paper first discusses briefly the role of motivation in the individual and social behavior of the human beings and then investigates it from the viewpoints of western and Islamic theories. So after describing the principles of motivation based on the current western theories, it is summarized the most important equivalents of motivation in Koranic Ayats. In addition, the early and contemporary Islamic scholars' views on motivation are brought up and because of that, an Islamic theoretical framework is formed. This framework can be a basis of better understanding of Islamic and Muslim scholars' views on motivation and it leads us to conclude that although unfortunately there aren't some specific theories due to existing a discontinuity of happened scientific flow in some Islamic scientific areas, like forward issue, there is a capability to develop the Islamic theories on motivation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Motivation
  • theories of motivation
  • Islamic principles of motivation
  • Islamic Management
  • human resource management
قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی (1380)، تهران: انتشارات دارالقرآن کریم «دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی».
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1383)، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، تهران: حکمت.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1386)، روان‌‌شناسی شفا، ترجمه اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1385)، لسان العرب، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
الوانی، سیدمهدی (1384)، مدیریت عمومی، چ22، تهران: نشر نی.
امیرکبیری، علیرضا (1384)، مدیریت استراتژیک، تهران: نشر نی.
انصاری، محمدعلی (1378)، مدیریت اسلامی، مشهد: نشر محقق.
اورعی یزدانی، بدرالدین (1372)، «بررسی مقایسه‌‌ای انگیزش در فرهنگ غربی و فرهنگ اسلامی»، فصلنامه دانش مدیریت، ش23، ص5_14.
ایران‌‌نژاد پاریزی، مهدی و پرویز ساسان‌‌گهر (1371)، سازمان و مدیریت از تئوری تا عمل، تهران: مؤسسه بانکداری.
بخشی، علی‌اکبر (1386)، «مبانی انگیزش از دیدگاه اسلام»، مجله معرفت، ش50، ص56_71.
پیروز، علی‌آقا (1382)، «متغیرهای اساسی در انگیزش کارکنان از منظر اسلامی»، مجله حوزه و دانشگاه، ش37، ص110_123.
پیروز، علی‌آقا؛ خدمتی، ابوطالب؛ شفیعی، عباس و سیدمحمود بهشتی‌‌نژاد (1384)، مدیریت در اسلام، قم:پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
ترک‌‌زاده، جعفر (1388الف)، رهبری راهبردی در آموزش عالی، در: رویکردها و چشم‌‌اندازهای نو در آموزش عالی، ویرایش محمد یمنی‌دوزی سرخابی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری، ص139_176.
ترک‌‌زاده، جعفر (1388ب)، «شناسایی و تحلیل چالش‌‌های توسعه مدیریت اسلامی: یک الگوی سیستمی»، مجله راهبرد یاس، ش19، ص131_146.
ترک‌‌زاده، جعفر و فاطمه زینعلی (1390)، «توسعه انگیزش و توانمندسازی آموزشگران: مدل سرمایه انسانی»، فصلنامه منابع انسانی ناجا، س6، ش25، ص1_26.
ترک‌‌زاده، جعفر؛ مهدی محمدی و مجتبی بذرافشان مقدم (1389)، «ارزیابی نوع و فراوانی نیازهای دانشجویان برحسب ویژگی‌‌های جمعیت‌شناختی»، مجله علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره 6، ش3 و 4، ص215_238.
تقی‌‌پورفر، ولی‌الله (1376)، اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات مرکز آموزش مدیریت عالی.
جعفری، محمدتقی (1371)، «یک بحث بنیادین در ریشه‌‌های انگیزش برای فعالیت‌‌های مدیریت در جامعه اسلامی و نقد نظریه انگیزش در دوران معاصر»، مجله مدیریت دولتی، ویژه‌نامه 19، ش19، ص3_13.
جعفری، محمدتقی (1372)، «یک بحث بنیادین در ریشه‌‌های انگیزش برای فعالیت‌‌های مدیریت در جامعه اسلامی و نقد نظریه انگیزش در دوران معاصر»، مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس بین‌‌المللی مدیریت اسلامی، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
چراغعلی‌زاده، زینب؛ چراغعلی‌زاده، رقیه و محمدرضا دستجردی (1390)، انگیزش در اسلام،  http://apir.ir/fa/impulse-in-islam.html [8/8/1390].
حسینی، سیدابوالقاسم (1364)، بررسی مقدماتی اصول روان‏شناسی اسلامی، ج1، مشهد: دانشگاه فردوسی.
خمینی (امام)، سیدروح‌الله (1362)، طلب و اراده، ترجمه سیداحمد فهری، تهران: انتشارات مؤسسه علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
رابینز، استیفن (1389)، مبانی رفتار سازمانی، مترجمان علی پارسائیان علی و سیدمحمد اعرابی، چ28، تهران: دفتر پژوهش‌‌های فرهنگی.
رابینز، استیفن و تیموتی جاج (2009)، رفتار سازمانی، ترجمه مهدی زارع، ویراست سیزدهم، تهران: انتشارات نص.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1387)، المفردات فی غریب القرآن، تهران: صادق.
رضائیان، علی (1386)، مبانی سازمان و مدیریت، تهران: سمت.
سانتراک، جان (1385)، روان‌شناسی تربیتی، ترجمه مرتضی امیدیان، چ1، یزد: دانشگاه یزد.
سبحانی، جعفر (1327)، ویژگی‌های مدیریت اسلامی، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
سجادی، سیدجعفر (1360)، مصطلحات فلسفی صدرالدین شیرازی ملاصدرا، تهران: نهضت زنان مسلمان.
سجادی، سیدجعفر (1367)، فرهنگ معارف اسلامی، ج3، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
سیدجوادین، سیدرضا (1386)، تئوری‌های مدیریت، چ3، تهران: نگاه دانش نوین.
سیف، علی‌اکبر (1384)، روان‌شناسی پرورشی، چ14، تهران: آگاه.
صباغیان، علی (1381). بررسی ایجاد انگیزه در قرآن، کلام معصومین(ع) (با تکیه بر قرآن و نهج‌‌البلاغه). پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع).
صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1360)، الشواهد الرُّبوبیّة فی المناهج السلوکیه، مترجم سیدجلال آشتیانی، چ2، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1388)، اسفار اربعه، ترجمه سیدمحمدحسن نجفی قوچانی و محمدتقی رحمانی، تهران: سخن‌گستر.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1387)، مجمع البحرین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
طلاوری، منوچهر (1381)، تأثیر عوامل انگیزشی بر کارایی کارکنان در اداره کل بنادر و کشتیرانی امام خمینی(ره)، اداره کل بنادر و کشتیرانی استان خوزستان، بندر امام خمینی(ره)، www.bikport.pmo.ir [3/11/1381].
غزالی، محمد (1385)، کیمیای سعادت، تصحیح احمد آرام، تهران: پروهان.
فؤاد، عبدالله عمر (1371)، «انگیزش از دیدگاه اسلام و فقه نظریات انگیزش معاصر با استفاده از یک مدل انگیزشی که در سازمان مورد استفاده است»، مترجم چهارمین سمینار بین‌المللی مدیریت دولتی از دیدگاه اسلامی، مرکز آموزش مدیریت دولتی.
قاسمی، بهروز (1382)، تئوری‌‌های رفتار سازمانی، تهران: هیأت.
قربانی‏زاده، وجه‏الله (1376)، بررسی برخی از عوامل انگیزشی در سیره امام خمینی(ره) در ارتباط با بسیج، پایان‏نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.
گیج، نیت و دیوید برلاینر (1984)، روان‌‌شناسی تربیتی، ترجمه غلامرضا خوی‌‌نژاد و همکاران، چ1، مشهد: مشهد.
مصباح یزدی، محمدتقی (1377)، اخلاق در قرآن، تهران: دارالفکر.
مطهری، مرتضی (1373)، سیری در سیره نبوی، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1390)، مقدمه‌‌ای بر جهان‌بینی اسلامی: انسان و ایمان، تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1370)، مدیریت و فرماندهی در اسلام، چ8، قم: هدف.
مکارم شیرازی، ناصر (1371)، «ویژگی‌‌های مدیریت اسلامی: ریشه‌‌ها _ الگوها _ انگیزه»، چهارمین سمینار بین‌المللی مدیریت دولتی از دیدگاه اسلامی، مرکز آموزش مدیریت دولتی.
مورهد و گریفین (1374)، رفتار سازمانى، ترجمه سیدمهدی الوانى و غلامرضا معمارزاده، تهران: مروارید.
نائلی، محمدعلی (1373)، انگیزش در سازمان‌ها، اهواز: دانشگاه شهید چمران.
نجفی قوچانی، سیدمحمدحسن و محمدتقی رحمانی (1388)، سفر چهارم از اسفار اربعه، تهران: سخن‌گستر.
Guay, F., Chanal, J., Ratelle, C. F., Marsh, H. W., Larose, S., & Boivin, M. (2010), Intrinsic, Identified, and Controlled Types of Motivation for School Subjects in Young Elementary School Children, British Journal of Educational Psychology, 80(4), 711-735.
Haltman, K. & Gellerman, B. (2002), Balancing Individual and Organizational Values; SanFrancisco: Jossey-Boss Pfeiffer.
Hoy, W. k. & Miskel, C. G. (2008), Educational Administration Theory, Research, and Practice, New York: McGraw-Hill.
McClelland, D. C.; J. W. Atkinson; R. A. Clark & E. L. Lowell (1953), The Achievement Motive, The Free Press, New York.
Moday, R. C. & D. J. Pesut (2006), The Motivation to Care: Application and Organization and Management, pp.15-48.
Woolfolk, A. E. (1998), Educational Psycholog, 7th ed, Boston: Allyn and Bacon.