تبیین مفهوم سازمان طیّب و مدل‏سازی چرخه طیّبات مستخرج از مفاهیم قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مدیریت اسلامی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد.

3 دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: سیر تطور تاریخ مدیریت عنصر اصلی تغییر پارادایم‏ها در نظریات سازمان و مدیریت را نوع نگرش و نگاه به انسان نشان می‌دهد. به بیان دیگر انسان رُکن اصلی سازمان و فلسفه کلیدی ظهور نظریات متعدد در عرصه سازمان است که باید بطور خاص مورد توجه قرار گیرد. به رغم این تأکید، مطابق نظر صاحب‌نظران، انسان در سازمانِ فعلی با عناوینی نظیر توسعه شغل، کار تیمی، دموکراسی صنعتی و استقلال مسئولیت، در پوشش و ظاهری زیبا مورد بی‌حرمتی‌ قرار می‌گیرد و انسانیت او قربانی توجه به اهداف سازمان می‌شود که همان کسب منافع بیشتر برای سرمایه‌گذاران است. به بیان دیگر پس از سال‌ها تلاش پژوهشگران، هنوز سازمانی در خور و شأن انسان ایجاد نشده است و مدیریت امروزین و نوین اگر چه در مسیر توسعه خود مشکلات فراوانی را حل کرده و به کارآمدسازی کسب و کارها کمک کرده ولی میلیون‌ها نفر را در سازمان‌های شبه فئودال و دیکتاتورمآب به بندگی واداشته و شواهد اندکی وجود دارد که آنها را اخلاقی‌تر هم کرده باشد.
مفروض این پژوهش این است که مدیریت نوین برای حل این مسئله پاسخ را درون پارادایم‌های موجود جستجو می‌کند. پارادایم‌هایی که اغلب در چارچوب اندیشه‌ای اومانیستی شکل گرفته است. بنابراین با حرکتی نوآورانه درصدد است که به منظور تحقق مفهوم حقیقی تعالی انسان، با استفاده از منبعی متصل به عرش الهی و عاری از مشوبات دنیایی، لایه‌های پیچیده این شبکه مختلط را رمزگشایی کند تا به مفهوم سازمانی دست یابد که جایگاه محوری انسان در نظام اجتماع را به رسمیت بشناسد و مدلی را برای رسیدن به تعالی وی ترسیم کند.
روش‏: معناشناسی این پژوهش در رابطه با مفهوم طیّب در قرآن با استفاده از روش‌شناسی‌های علم زبان‌شناسی و روش‌شناسی معناشناسانه توشیهیکو ایزوتسو دانشمند زبان‌شناس ژاپنی انجام شده است. او بر این باور است که مفاهیم موجود در قرآن در قالب یک نظام به‌صورت‌منظم هستند و یک کل پیچیده و فوق‌العاده منظم را تشکیل می‌دهندکه با کشف شبکه معنایی آن‏ها می‌توان درکی صحیح از مفهوم را به‌دست آورد. برای تحقق این منظور مجموعه گام‌های انجام شده در این پژ‌وهش به شرح ذیل است.
گام اول: شناخت مطالعات انجام شده
گام دوم: معناشناسی «طیّب» »به روش ایزوتسو
گام سوم: طبقه‌بندی واژگان و تبیین عبارات مرتبط
گام چهارم: جمع‏بندی و بیان مفهوم سازمان طیّب و جایگاه آن در چرخه طیّبات
نتایج: تحلیل مفهومی چرخه طیبات که بر اساس بررسی دقیق شبکه معنایی مفهوم طیّب در قرآن کریم نشان داده شده است بیان می‌کند که محور طیّب فطرت انسان مؤمن است و مفهوم طیّب بر ساختار فطری و حیات اُخروی وی منطبق است. به عبارت دیگر اصلاح فرد و جامعه، در گروی ایجاد شرایط پذیرش و دریافت طیّب در بستر وقوع زندگی، کار، فکر و روابط اجتماعی انسان است. با پذیرش این موضوع و با توجه به آن ‏که سازمان بستر کار و زندگی اجتماعی انسان محسوب می‏شود، سازمان طیّب باید برای نیل به مقصود خود، فرآیندی را طی کند تا به سازمان طیّب تبدیل شود. بدین ترتیب سازمان طیّب، سازمانی است که در مرحله اول باید بستر مناسب برای رُشد و شکوفایی خود را فراهم کند. هنگامی که بستر سازمان یا همان «بلد» طیّب شد و یا به بیان دیگر همان افراد، قوانین و فرآیندهای سازمانی با اصول و چهارچوب‌های طیب هماهنگ شدند، زمینه دریافت رزق طیب را برای خود گسترش می‌دهند. به بیان دیگر رزق الهی بارش مداوم دارد و سازمان طیب یا همان بلد طیب زمینه دریافت مؤثر و بیشتر را فراهم می‌آورد.
در مرحله بعد انسان مستقر در سازمان طیب که دارای باور و اندیشه‌های طیّب است بروزاتی دارد که بروزات آن شامل «کلمه» و «قول» هر دو طیب هستند. طیّب‏سازی «کلمه» و «قول» در سازمان منجر به ایجاد «حیات طیّبه» در سازمان می‏شود. حیات طیّبه ایجاد فضایی برای زندگی سازمانی است که در آن هیچ‏گونه خباثتی وجود ندارد. استقرار طیّب در مراحل مختلف سازمان به لطف و عنایت الهی اتفاق می‏افتد و رزق الهی سبب فراهم‏سازی زمینه برای طیّب شدن سازمان در مراحل مختلف است. پر واضح است که سازمان طیب سازمانی است پویا که در هر بار دریافت آثار و نتایج حیات طیّبه زمینه دریافت رزق الهی را گسترش می‌دهد.
شکل ۱: مدل مفهومی چرخه طیّبات با توجه به نقش سازمان
بحث و نتیجه‏گیری: در عالم خلقت، حیات و جامع خیرات در قالب رزق الهی بر تمامی موجودات افاضه می‌شود. سازمان به عنوان یک موجودیت زنده قابلیت دریافت این رزق الهی را دارد. انسان و جامعه نیز که در کانون این مدل قرار دارد به طور مستقیم متأثر از نحوه بهره‏برداری از رزق الهی است. بر اساس این مدل، انسان به‏ عنوان دریافت‏کننده و تصرف‏کننده رزق الهی، افکار و بروزاتی دارد که منجر به عمل او می‌شود و کیفیت حیات او را رقم می‌زند. افکار و بروزات طیّبه انسان و وقوع این اعمال در بستر سازمان طیّب وجهی از حیات طیّبه در جامعه خواهد بود. البته حیات طیّبه ابعاد گسترده‌ای دارد که بخش سازمانی آن در این مدل مد نظر است. طیّب بودن بستر یعنی سازمان طیب به عنوان یکی از بسترهای عمده حضور انسان باید بتواند به مسائل مرتبط با رشد و کمال انسان و دست‌یابی او به حیات طیبه پاسخ دهد و سازمانی در شأن او ایجاد کند. بنابراین هدف غایی سازمان طیّب تسهیل فرآیند رشد و کمال انسان و فراهم آوردن بستر مناسب جهت به فعلیت رسیدن استعدادها و توانایی‏های اوست و سایر موضوعات در سازمان طیّب هدف میانی محسوب می‏شود. از این رو سازمان طیب علاوه بر نگرش الهی به انسان و توجه به رُشد و تعالی او در فعالیت‏ها و تولیدات خود، نسبت به اصول تعالی‏بخش مدیریتی نیز متوجه و پایبند بوده و پیوسته در صدد بهبود شرایط و نیل به اهداف میانی خود نیز می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Concept of the "Tayyeb" Organization and Modeling the Cycle of "Tayyebat" Extracted from the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Hossein Afkhami Rohani 1
  • Farzaneh Yazdi 2
  • Somayeh Mardani 3
1 Assistant Professor, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
2 M.A. in Quran and Hadith, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
3 PhD Candidate in Management, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Introduction: The evolution of the history of management shows the main element of paradigm change in the theories of organization and management as the type of attitude and view of human beings. In other words, human beings are the main pillar of the organization and the key philosophy of the emergence of various theories in the field of organization, which should be given special attention. Despite this emphasis, according to the opinion of the experts, in the current organization, with titles such as job development, team work, industrial democracy and independence of responsibility, man is disrespected in a beautiful appearance, and his/her humanity is sacrificed to pay attention to the goals of the organization, which is to gain more benefits for investors. In other words, after years of researchers' efforts, an organization worthy of human dignity has not yet been created, and modern management, although it has solved many problems in its way to development and helped to make businesses more efficient, has forced millions of people into servitude in quasi-feudal and dictatorial organizations, and there is little evidence that has made them even more ethical.
This research hypothesizes that modern management seeks the answer within the existing paradigms to solve this problem, paradigms that have often been formed in the framework of humanistic thought. Therefore, to realize the true concept of human transcendence, it seeks to decipher the complex layers of this mixed network by using a source connected to the divine and free from worldly impurities, to achieve an organizational concept that recognizes the central position of human beings in the social system and draws a model for achieving his transcendence.
Method: The semantics of this study about the concept of Tayyeb in the Qur'an has been done using the methodologies of linguistics and the semantic methodology of Toshihiko Izutsu, a Japanese scholar and linguist. He believes that the concepts in the Qur'an are in the form of an orderly system and form a complex and extremely orderly whole, which can be understood correctly by discovering their semantic network (Izutsu, 1999). To achieve this goal, the set of steps taken in this research is as follows.
Step 1: Understanding the studies carried out
Step 2: Semantics of "Tayyeb" by Izutsu Method
Step 3: Classification of vocabulary and explanation of related phrases
Step 4: Summing up and explain the concept of the Tayyeb Organization and its place in the Tayyebat cycle
Results: The conceptual analysis of the cycle of Tayyebat, which is shown based on a careful study of the semantic network of the concept of Tayyeb in the Holy Qur'an, states that the center of Tayyeb is the nature of the believer and the concept of Tayyeb coincides with his natural structure and his afterlife. In other words, the reform of the individual and society depends on creating the conditions for accepting and receiving the good in the context of the occurrence of human life, work, thought, and social relations. Accepting this issue and considering that the organization is considered the bedrock of human work and social life, the Tayyeb Organization must go through a process to achieve its goal of becoming a Tayyeb Organization. Thus, Tayyeb Organization is an organization that must provide a suitable platform for its growth and prosperity in the first stage. When the context of the organization becomes either "Balad" Tayyeb, or in other words, the same people, the rules, and organizational processes are harmonized with the principles and frameworks of Tayyeb, they expand the ground for receiving good sustenance for themselves. In other words, divine sustenance has a continuous rainfall, and the Tayyeb organization, or the same as Balad Tayyeb, provides the ground for effective and more effective reception.
In the next stage, the human being who is in the Tayyeb organization, who has Tayyeb's beliefs and thoughts, has manifestations that include the "Kalameh" and "Ghoul" of both Tayyeb. The making of "Kalameh" and "Ghoul" in the organization leads to the creation of a "good life" in the organization. "Hayat-e Tayyebeh" is the creation of an environment for the life of an organization in which there is no evil. The establishment of Tayyeb in different stages of the organization happens by the grace and providence of God, and divine sustenance provides the ground for the organization to become good in different stages. The Tayyeb organization is a dynamic organization that expands the field of receiving divine sustenance every time it receives the effects and results of the good life.
Figure 1: Conceptual model of the quality cycle according to the role of the organization
Conclusion: In the world, life, and charity are bestowed upon all creatures in the form of divine sustenance. The organization, as a living entity, can receive this divine provision. Man and society, which are at the center of this model, are also directly affected by the way of exploiting divine sustenance. According to this model, man, as the receiver of divine sustenance, has thoughts and manifestations that lead to his actions and determine the quality of his life. The good thoughts and manifestations of human beings and the occurrence of these actions in the context of good organization will be an aspect of the good life in society. Of course, Hayat-e-Tayyebeh has a wide range of dimensions that its organizational part is considered in this model. Being a good context means that the Tayyeb organizati on, as one of the main platforms of human existence, must be able to respond to issues related to the growth and perfection of human beings and their attainment of a good life and create an organization in their dignity. Therefore, the ultimate goal of Tayyeb Organization is to facilitate the process of human growth and perfection and provide a suitable platform for the actualization of his talents and abilities, and other issues in Tayyeb organization are considered intermediate goals.
Therefore, in addition to the divine attitude towards human beings and paying attention to their growth and excellence in its activities and products, Tayyeb organization is also aware and committed to the principles of excellence of management and constantly seeks to improve the conditions and achieve its intermediate goals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Management
  • Tayyeb
  • Cycle of Tayyebat
  • Tayyeb Organization
  • Hayat-E Tayyebeh
  • Human Excellence
  1. ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر. تحقیق محمود محمد طناحی. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
  2. ابن منظور، محمد بن مکرم ‏(1414). لسان العرب. چاپ سوم، بیروت: دار صادر‏.
  3. اخوت، احمد، و چیت‏چیان، هانی (1394). معناشناسی طیّب و خبیث. تهران: نشر قرآن و اهل‌بیت نبوتD.
  4. اخوت، احمد، و قاسمی، مریم (1393). فرایندشناسی طیب. تهران: نشر قرآن و اهل‌بیت نبوتD.
  5. ایزوتسو، توشیهیکو (1378). مفاهیم اخلاقی دینی در قرآن مجید. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: نشر و پژوهش فرزان.
  6. برنر، جرج (1390). بازگشت به آینده (مدیریت تا 2099): راهبردهای مدیریت برای آینده چه می‌کند؟ مترجمان ناصر حمیدی، حمیدرضا معینی اصل. قزوین: سایه‌گستر.
  7. جوادی آملی، عبدالله (1389). تفسیر تسنیم. قم: اسراء.
  8. حاجی صادقی، عبدالله و ابوالقاسم بخشیان (1393). «مفهوم‌شناسی و حقیقت‌یابی حیات طیّبه از منظر قرآن». مجله انسان پژوهی دینی، 31، 185−
  9. خلیل بن احمد (1409). العین. قم: نشر هجرت.
  10. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات فی غریب القرآن. تحقیق صفوان عدنان الداودی. چاپ اول، بیروت: انتشارات دارالقلم.
  11. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه محمدباقر موسوی. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  12. طبرسی، فضل بن حسن (۱۳۶۰). مجمع‌البیان. چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.
  13. طریحی، فخرالدین (1375). مجمع البحرین. تحقیق سید احمد حسینی. چاپ سوم، تهران: انتشارات مرتضوی.
  14. عبدالباقی، محمدفؤاد (1385). المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم. چاپ هفتم، قم: انتشارات اسلامی.
  15. فیومی، احمد بن محمد (۱۴۱۴ق). المصباح المنیر، قم: منشورات دارالرضی.
  16. قرشی، علی‌اکبر (1371). قاموس قرآن. چاپ ششم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  17. لطیفی، میثم (1390). «روش‌شناسی راهبردهای تدبر در قرآن کریم: استقرایی از پژوهش‌های میان‌رشته‌ای مدیریت اسلامی در دهه اخیر». اندیشه مدیریت راهبردی، 2(5)، 25 - 55.
  18. مصطفوی، حسن (136۸). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  19. مکارم شیرازی، ناصر (1372). تفسیر نمونه. چاپ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه
  20. الوانی، سیدمهدی (۱۳۷۰). «نگاهی دیگر به انسان سازمانی معاصر». مجله مطالعات مدیریت بهبود و تحول، 1، ۲۵-۳۳.
  21. همل، گری و بیل برین (1387). آینده مدیریت. ترجمه حسین حسینیان. تهران: نشر فردا.
  22. Apello, J. (2011). Management 3.0. Leading Agile Developers, Developing Agile Leaders. New Jersey: Addison-Wesley.
  23. Denning, St. (2010). The Leader's Guide to Radical Management. Re-inventing the Workplace for the 21st Century. Jossey-Bass.
  24. Friedman, T. L. (2007). The world is flat 3.0: A brief history of the twenty-first century. N.Y.: Picador.
  25. Kuzin, D. V. (2021). Rethinking Management of the 21st Century: Аn Approach to Contemporary Business Education. Revista Eduweb, 15(2), 194-207.
  26. Mackey, J. & Sisodia, R. (2014). Conscious Capitalism: Liberating the Heroic Spirit of Business. Harvard Business Review Press.
  27. Nobles, B., & Staley, P. (2010) Freedom-based Management.

http://www.42projects.org/docs/FreedomBasedManagement.pdf

  1. Oswald, A., & Müller, W. (eds). (2017). Management 4.0. Handbook for Agile Practices. Kindle Edition.
  2. Sharma Neetu (2013). Future trends for human resource management: Challenges and new directions. International Journal of Management, 2(3), 397-411.
  3. Sharon, C. Bolton (2007). Dignity in and at work: why it matters, in Dimensions of Dignity at Work, London: Routledge, P 3.
  4. Taleb, N. N. (2012). Antifragile: Things that gain from disorder (Vol. 3). Random House Incorporated.
  5. Wibowo, S. N. & Harsono, M. . (2021). Managing Organizational Change in Science Phylosophy. Jurnal Mantik, 5(2), 907-912.