مبانی و ویژگی‌های معماری و شهرسازی اسلامی از منظر عرفان اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

عرفان اسلامی که مبتنی بر عشق حقیقی و جمال است، می‌تواند در هنر اسلامی ازجمله معماری و شهرسازی اسلامی تجلی یابد. این عشق و تجلی عارفانه که ریشه در جمال و زیبایی خداوندی دارد، در آیات و روایات شیعه و ادبیات و اشعار عرفای مسلمان تأکید شده است. عرفان اسلامی و تجلی عارفانه عشق الهی در معماری و شهرسازی اسلامی دارای ویژگی‌هایی همچون معنویت، نمودی از بهشت، وحدت و کثرت، آرامش‌بخشی، هماهنگی و تنوع است. امری که شهرسازی و شهرهای معاصر با الگوگیری از شهرسازی غربی، قرابت چندانی با عرفان اسلامی و عشق و زیبایی ندارند. ازاین‌رو، هدف این مقاله تبیین مبانی و ویژگی‌های معماری و شهرسازی اسلامی از منظر عرفان اسلامی است که با روش تحقیق توصیفی و تحلیل محتوای متون و استدلال منطقی با رویکرد میان‌رشته‌ای و کیفی انجام می‌شود. از منظر عرفان اسلامی، بر مبنای آیه شریفه «خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد» معماری و شهرسازی اسلامی می‌تواند نمودی از بهشت را در شهرهای اسلامی متجلی کند. تجلی عارفانه با ویژگی‌های معنویت، وحدت و کثرت، سلسله‌مراتب، هندسه اسلامی و تکریم طبیعت، در مکان‌هایی همچون مساجد، آرامگاه‌ها، باغ‌های ایرانی و خانه ایرانی نمود می‌یابد.
عرفان اسلامی که مبتنی بر عشق حقیقی و جمال است، می‌تواند در هنر اسلامی ازجمله معماری و شهرسازی اسلامی تجلی یابد. این عشق و تجلی عارفانه که ریشه در جمال و زیبایی خداوندی دارد، در آیات و روایات شیعه و ادبیات و اشعار عرفای مسلمان تأکید شده است. عرفان اسلامی و تجلی عارفانه عشق الهی در معماری و شهرسازی اسلامی دارای ویژگی‌هایی همچون معنویت، نمودی از بهشت، وحدت و کثرت، آرامش‌بخشی، هماهنگی و تنوع است. امری که شهرسازی و شهرهای معاصر با الگوگیری از شهرسازی غربی، قرابت چندانی با عرفان اسلامی و عشق و زیبایی ندارند. ازاین‌رو، هدف این مقاله تبیین مبانی و ویژگی‌های معماری و شهرسازی اسلامی از منظر عرفان اسلامی است که با روش تحقیق توصیفی و تحلیل محتوای متون و استدلال منطقی با رویکرد میان‌رشته‌ای و کیفی انجام می‌شود. از منظر عرفان اسلامی، بر مبنای آیه شریفه «خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد» معماری و شهرسازی اسلامی می‌تواند نمودی از بهشت را در شهرهای اسلامی متجلی کند. تجلی عارفانه با ویژگی‌های معنویت، وحدت و کثرت، سلسله‌مراتب، هندسه اسلامی و تکریم طبیعت، در مکان‌هایی همچون مساجد، آرامگاه‌ها، باغ‌های ایرانی و خانه ایرانی نمود می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Basics and characteristics of Islamic architecture and urban planning Approaching Islamic mysticism

نویسنده [English]

  • asghar molaei
Associate Professor, Urban Planning, tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Islamic mysticism, which is based on true love and beauty, can be manifested in Islamic art, including Islamic architecture and urban planning. This mystical love and manifestation, which is rooted in the beauty of God, is emphasized in the Shia verses and traditions and the literature and poems of Muslim mystics. Islamic mysticism and the mystical manifestation of divine love in Islamic architecture and urban planning have characteristics such as spirituality, a manifestation of heaven, unity and plurality, comforting, harmony and diversity. The fact that urban planning and contemporary cities modeled after western urban planning do not have much affinity with Islamic mysticism, love and beauty. Therefore, the purpose of this article is to explain the basics and characteristics of Islamic architecture and urban planning from the perspective of Islamic mysticism, which is done with the method of descriptive research and content analysis of texts and logical reasoning with an interdisciplinary and qualitative approach. From the perspective of Islamic mysticism, based on the holy verse "God is beautiful and loves beauty", Islamic architecture and urban planning can manifest an image of heaven in Islamic cities. The manifestation of mysticism with the characteristics of spirituality, unity and plurality, hierarchy, Islamic geometry and respect for nature is manifested in places such as mosques, tombs, Iranian gardens and Iranian houses

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic mysticism
  • spirituality
  • Islamic architecture and urban planning
  • perfection
  • peace

مراجع

  1. * قرآن کریم.

    1. آل رسول، سوسن (1385). عشق در عرفان اسلامی از دیدگاه عبدالرحمن جامی. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی. 57(179)، 157−
    2. ابن سینا، حسین­بن عبدالله (1364). رساله اضحویه. ترجمه حسین خدیوجم. چاپ اول. تهران: نشر اطلاعات.
    3. ابن‌عربی، محی‌الدین (1400). فتوحات مکیه. جلد چهارم. بیروت: دارصادر.
    4. ابن‌عربی، محی‌الدین (1393). شرح فصوص الحکم خوارزمی. تهران: نشر مولی.
    5. اردلان، نادر و لاله بختیار (1390). حس وحدت. ترجمه ونداد جلیلی با همکاری احسان طایفه. چاپ اول. تهران: نشر موسسه علمی پژوهشی علم معمار.
    6. الکساندر، کریستوفر و چرمایف، سرگی (1371). کتاب عرصه‌های زندگی جمعی و خصوصی. ترجمه منوچهر مزینی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    7. بیکن، ادموند (1376). طراحی شهرها. ترجمه فرزانه طاهری. وزارت مسکن و شهرسازی، چاپ اول. تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و شهرسازی و معماری.
    8. پازوکی، معصومه، خدا بخش اسدالهی. علیرضا نیکویی و هاشم­پورسبحانی. توفیق (1402). مقایسه تطبیقی اسطوره و عرفان در هفت شهر عشق عطار با غزلیات بیدل دهلوی. نشریه مطالعات ادبیات تطبیقی. 15(58). 309−
    9. پهلوان، مریم، تورج عقدایی، حسین آریان و حیدر حسنلو (1401). بررسی عقل و عشق در اشعار شاه نعمت‌االله ولی. نشریه عرفان اسلامی. 19(74). 344−
    10. تیبالدز، فرانسیس (1385). شهرهای انسان­محور بهبود محیط عمومی در شهرهای بزرگ و کوچک، ترجمه حسن‌علی ‌لقایی و فیروزه جدلی. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    11. جوادی آملی، عبدالله (1372). تحریر تمهیدالقواعد. تهران: الزهراء.
    12. حافظ شیرازی، شمس­الدین محمد (1320). دیوان حافظ. به اهتمام محمدقزوینی و قاسم غنی. چاپ سینا. تهران: انتشارات زوار.
    13. حرعاملی، محمدبن­حسن (1393). کلیات احادیث قدسی. ترجمه کریم فیضی. جلد یک. چاپ هفتم. تهران: انتشارات قائم‌آل‌محمد.
    14. حکمت، نصرالله (1387). حکمت و هنر در عرفان ابن‌عربی. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
    15. حبیبی، سید محسن. اهری، زهرا (1380). مکتب اصفهان در شهرسازی. تهران: انتشارات دانشگاه هنر. چاپ اول.
    16. حسن­وندی، سارا، منیر السادات پورطولمی و منیره سیدمظهری (1401). جایگاه معرفت‌شناختی عالم مثال در هریک از مراتب خلقت از دیدگاه مکتب ابن عربی. فصلنامه عرفان اسلامی، 19(74)، 219−
    17. رهنورد، زهرا (1382). تجلی عشق بر نگارگری ایرانی اسلامی. فصلنامه علمی پژوهشی هنرهای زیبا. 16، 69−
    18. شبستری، شیخ محمود (1400). گلشن راز. چاپ اول. تهران: انتشارات طلایه.
    19. شجاری، مرتضی (1388). آفرینش بر اساس عشق و قاعده الواحد از دیدگاه ابن­عربی. پژوهش­های فلسفی کلامی، دانشگاه قم. 10(4)، 83-108.
    20. عناقه، عبدالرحیم، محمودیان، حمید، و صابری­زاده، رقیه (1393). ارتباط عرفان و هنر اسلامی و تجلی آن در معماری آرامگاه. نشریه عرفان اسلامی. 10 (40)، 143−
    21. فرغانی، سعیدالدین سعید (1399). مشارق الدراری. با مقدمه سید جلال­الدین آشتیانی. چاپ پنجم. قم: نشر بوستان کتاب.
    22. قمشه­ای، محمدرضا (1394). مجموعه آثار حکیم صهبا. چاپ اول. تهران: نشر آیت اشراق.
    23. طبیبیان، منوچهر و نصیبه چربگو (1390). بازتاب اصل سلسله مراتب در شهرهای اسلامی ایرانی، نشریه معماری و شهرسازی آرمانشهر. 4(7)، 76-63.
    24. کعیان حسینی، مهناز، مریم بختیار و علی یارحسینی (1402). بررسی عشق و حب الهی در خلقت هستی براساس آیات قرآنی از منظر امام خمینیe نشریه عرفان اسلامی، 19(76)، 229−
    25. گوتن، آندره (1358). شهرسازی در خدمت انسان، ترجمه ­و تلخیص هوشنگ ناقی. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
    26. لینچ، کوین (1384). تئوری شکل شهر خوب. ترجمه سیدحسین بحرینی، تهران: دانشگاه تهران.
    27. مولوی، جلال­الدین بلخی (1397). مثنوی معنوی. چاپ هفتم، تهران: انتشارات ثالث.
    28. مطهری، مرتضی (1390). مجموعه آثار شهید مرتضی مطهری، چاپ هفتم، تهران: صدرا.
    29. مهدی­نژاد، جمال­الدین، مرضیه آزادارمکی، امیر حسین شیردل، سمانه سلامتی (1402). تأثیرات نور و رنگ درجهت القاء حس معنویت در معماری مساجد. مجله نخبگان علوم و مهندسی، 8(3)، 153−
    30. ملاصدرا (1361). تفسیر قرآن کریم. به کوشش محمد خواجوی، جلد 6. قم: نشر بیدار.
    31. ملاصدرا (1990). الحکمة المتعالیة. چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث.
    32. ملاصدرا (1381). اسفار اربعه. جلد ششم. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    33. ملاصدرا (1381). شرح بر زاد المسافر. چاپ سوم. قم: انتشارات بوستان کتاب.
    34. میرداماد، میرمحمدباقر (1396). القبسات، به اهتمام مهدی محقق. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    35. نقره­کار، عبدالحمید (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. چاپ اول، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت معماری و شهرسازی، دفتر معماری و طراحی­شهری.
    36. Appleyard, D. & Jacobs, A. (1987). Toward an Urban Design Manifesto. Journal of the American Planning Association, in Richard LeGates, The City Reader, 164−
    37. Carmona, M. Heath, T. Oc, T., Tiesdell, S. (2003). Public space urban space. Architectural Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار