شناسایی چهارچوب تصمیم گیری در قرآن کریم

نوع مقاله : علمی-تخصصی

نویسندگان

1 سایر، عضو شورای علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی، مشهد، ایران

2 استادیار، گروه مدیریت، دانشگاه فردوسی مشهد، پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

با توجه به اینکه تصمیم‌گیری از کارکردهای عقل است هر تصمیم‌گیری، از نوع عقلانی است. اما در ادبیات این موضوع، تصمیم‌گیری عقلانی تأکید بر مراحل عمومی و منطقی در شناخت مسئله، ارائه راه‌حل‌ها و انتخاب بهترین راه‌حل با دوری از سلیقه ورزی و عواطف شخصی است، که به دلیل محدودیت‌های پیاده‏سازی آن، استفاده از رویکردهای شهودی، رضایت‏بخش و عقلانیت محدود مطرح‌شده است. درواقع محدودیت‌های تصمیم‌گیری عقلانی بیشتر مربوط به عقل است لذا باید به دنبال رویکردهایی برای جبران این نوع محدودیت‌ها بود ازجمله استفاده از آموزه‏های وحیانی است که می‌تواند عقل را در تصمیم‌گیری کمک و راهنمایی کند. پژوهش حاضر در این راستا با استفاده از روش تحقیق موضوعی به دنبال دستیابی به چهارچوب تصمیم‌گیری در قرآن کریم است. طبق روش، از آیات مربوط به تصمیم‌گیری برداشت‌های موضوعی صورت می‌گیرد. با شناخت مفهوم تصمیم‌گیری و مشورت با کارشناسان قرآنی سه کلیدواژه «عَزم»، «اِراده» و «خَیر» انتخاب شدند که 1892 آیه، آیات اصلی دربردارنده این کلیدواژه‌ها و سیاق‌های(واحدهای موضوعی) این آیات بودند. حدود ۱۵۰۰ برداشت‌ موضوعی در قالب چهل‌وپنج شاخصه تصمیم‌گیری و پس از خلاصه‌سازی 13شاخص به دست آمدند که در قالب الگوی ورودی-فرایند-خروجی جای گرفتند. ورودی الگو شاخصه‏های جمع‌آوری اطلاعات، نشانه‏های تصمیم، شناخت توانمندی‌ها و سنجش پیامدهای تصمیم هستند. فرایند این الگو استفاده از فرصت‌های تصمیم و قاطعیت در تصمیم بوده و خروجی آن پذیرش مسئولیت تصمیم و بهره فرد از نتایج تصمیم و نتایج دنیایی و آخرتی تصمیم هستند. عوامل بر این الگو وجه به نقش خدای سبحان در فرصت‌های تصمیم و احاطه بر تصمیم و همچنین رعایت منافع ذینفعان و شناخت تهدیدات و مقابله با آن‌ها هستند. این نتایج با مراجعه مستقیم به قرآن به‌دست‌آمده‌اند که می‌تواند گامی در مسیر استخراج ادبیات علوم انسانی و اجتماعی از قرآن و حرکت تربیتی و سازنده در تصمیم‏گیری افراد باشد. در ادامه پیشنهاد‌ها و بحث پژوهشی ارائه‌شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identifying the Decision-Making Framework in the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Azizabadi 1
  • Hossein Afkhami Rohani 2
1 member of the scientific council of the Research Institute of Islamic Studies in Humanities, Mashhad, Iran
2 Department of Management, Institute of Islamic Studies in Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Considering that decision making is one of the functions of reason, every decision is of a rational type; But in the literature of this issue, rational decision-making emphasizes the general and logical steps in recognizing the problem, presenting solutions and choosing the best solution by avoiding personal taste and emotions, which is due to the limitations of its implementation. , the use of intuitive, satisfactory and limited rationality approaches have been proposed. In fact, the limitations of rational decision-making are more related to reason; Therefore, we should look for approaches to compensate for these types of limitations. Among these approaches is the use of revelation teachings that can help and guide the intellect in making decisions. In this regard, the present research seeks to achieve the decision-making framework in the Holy Quran by using the thematic research method. According to the method, thematic impressions are made from the verses related to decision making. By knowing the concept of decision-making and consulting with Quranic experts, three keywords "Azm", "Will" and "Khair" were selected, which contained 1892 verses, the main verses containing these keywords and the contexts (thematic units) of these verses. About 1,500 subject impressions were obtained in the form of 45 decision-making indicators and after summarizing, 13 indicators were obtained, which were placed in the form of input-process-output model. The input of the model is information collection indicators, decision signs, recognition of capabilities and measurement of decision consequences. The process of this model is the use of decision opportunities and decisiveness in the decision, and its output is accepting the responsibility of the decision and benefiting from the results of the decision and the worldly and hereafter results of the decision. Factors affecting this model are paying attention to the role of God Almighty in decision opportunities and surrounding the decision, as well as respecting the interests of the stakeholders and recognizing threats and dealing with them. These results have been obtained by directly referring to the Quran, which can be a step in the direction of extracting the literature of humanities and social sciences from the Quran and educational and constructive movement in people's decision making.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Decision making
  • the Holy Quran
  • thematic research method

مراجع

  1. * قرآن کریم (1387)، ترجمه ابوالفضل بهرام‌پور، چاپ پنجم، انتشارات آوای قرآن.

    1. بخشی، علی‎اکبر و ولی‌الله نقی‌پورفر (1394)، «تبیین مبانی و مؤلفه‎های شناختی تأثیرگذار بر تصمیم‎گیری در مدیریت اسلامی»، اسلام و پژوهش‎های مدیریتی، 4(2)، ص25−
    2. پوریان، محمدتقی (1396)، «نقد نظریه انتخاب عقلانی در تصمیم‎گیری سیاست‎های راهبردی»، فصلنامه پژوهش‎های راهبردی سیاست، 6(23)، ص209−
    3. تسلیمی، سعید؛ حسین صفری و سیدیحیی سیددانش (1383)، «بررسی الگوی سه نوع تصمیم‎گیری حضرت امام خمینیe با استفاده از مدل تصمیم‎گیری حکیمانه رویکرد فازی»، دانشور رفتار، 11(8)، ص31-40.
    4. حبیبی، معصومه (1379)، «دام‌های پنهان در تصمیم‎گیری: در تصمیم‎گیری‎ها، ذهن شما می‎تواند بدترین دشمن باشد»، توسعه مدیریت، 15، ص18−
    5. حدادزاده، مهدی (1397)، «تدوین مدل اسلامی شهود در تصمیم‎گیری راهبردی»، مدیریت در دانشگاه اسلامی، 7(1)، ص179-199.
    6. جوادی آملی، مرتضی (1372)، «نحوه سیاست‎گذاری و تصمیم‎گیری در مدیریت اسلامی»، فرایند مدیریت و توسعه، 23، ص1−
    7. خاشعی، وحید (1394)، «درآمدی نظری بر تصمیم‎گیری راهبردی حکمت بنیان»، مدیریت اسلامی، 23(2)، ص43−
    8. خسروآبادی، حمیدرضا و بهروز رضایی‌منش (1394)، «طراحی الگوی تصمیم‎گیری اخلاقی مدیران مبتنی بر آموزه‎های نهج‎البلاغه»، پژوهشنامه نهج‎البلاغه، 3(11)، ص67−
    9. خنیفر، حسین و میثم آقداغی (1394)، «الگوی مفهومی سطوح تأثیرگذاری آموزه‎های اسلامی بر خط‎مشی‌گذاری فرهنگی»، مجله معرفت فرهنگی و اجتماعی، 6(2)، ص45−
    10. دولّو، مریم و علی رضائیان (1393)، «پدیده تعهد بیش‎ازحد در تصمیم‎گیری»، چشم‎انداز مدیریت دولتی، 20، ص99−
    11. رازینی، روح‌الله و مهدی عزیزی (1394)، «طراحی الگوی تصمیم‎گیری با رویکرد اسلامی»، مدیریت اسلامی، 23(1)، ص4−
    12. رضائیان، علی (۱۳۸۳)، مبانی سازمان و مدیریت، تهران: سمت.
    13. رمضانیان، محمدرحیم؛ عباس صادقی و رضا پورجهانی (1390)، «بررسی تأثیر ارزش‎های مقدس اخلاقی بر تصمیم‎گیری، دشواری تصمیم و احساسات ناشی از تصمیم‎گیری (مطالعه موردی: در دانشکده علوم انسانی دانشگاه گیلان)»، مدیریت دولتی، 3(6)، ص93−
    14. شیخ‎زاده، محمد و رجبعلی شیخ‎زاده (1386)، «بررسی مبانی عقلانیت در تصمیم‎گیری»، اندیشه مدیریت، ۱، ص141−
    15. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1397)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    16. عبدالهی نیسیانی، علی (1397)، «روش تحلیل محتوای کیفی تطبیق یافته به منظور تحقیق در متن قرآن کریم؛ ارائه ی یک مطالعه ی موردی در علوم رفتاری»، آموزه های قرآنی، 28(2)، ص27−56
    17. علی‎اکبری، حسن و حسین رمضانی (۱۳۹۱)، «بررسی پایه‎های نظری تصمیم‎گیری مبتنی بر اخلاق»، مدیریت اسلامی، 20(1)،ص149−
    18. گلچین کوهی، محمد؛ مرتضی رضایی صوفی و لقمان کشاورز (1398)، «الگوی تصمیم‎گیری مبتنی بر ارزش‎های راهبردی اسلامی»، مدیریت اسلامی، 27(4)، ص77−
    19. گودرزی، غلامرضا (1386)، «نظریه تصویر و تصمیم راهبردی»، اندیشه مدیریت، 1، ص93−
    20. لسانی فشارکی، محمدعلی و حسین مرادی زنجانی (1393)، روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم، تهران: بوستان کتاب.
    21. منطقی، محسن (۱۳۹۱)، «نقش نگرش‎های اسلامی در فرآیند تصمیم‎گیری»، اسلام و پژوهش‎های مدیریتی، 1(2)، ص41−
    22. منطقی، محسن (1395)، تصمیم‎گیری در مدیریت بر مبنای آموزه‎های اسلامی، چاپ اول، تهران: سمت.
    23. میرمحمدی، محمد و عباس هادوی نیا (1387)، «مدل‏های رفتاری در تصمیم گیری فردی»، پیام مدیریت، 28(3)، ص29−
    24. Alvesson, Mats, Sandberg, Jorgen (2011), Generating Research Questions Through Problematization. Academy of Management Review, 36(2), 247–271.
    25. Deligonul, Z.S., Hult, G.T.M. & Cavusgil, S.T. (2008), Entrepreneuring as a puzzle: an attempt to its explanation with truncation of subjective probability distribution of prospects. Strategic Entrepreneurship Journal, 2, 155−
    26. Elbanna, Said, Thanos C. Ioannis, C., Jansen J. G. Rob (2020), A Literature Review Of The Strategic Decision−Making Context: A Synthesis Of Previous Mixed Findings And An Agenda For The Way Forward,M@@gement, 23, 42−60.
    • , M., Jackson Brad (2006), The influence of religion-based workplace spirituality on business leaders' decision-making: An inter-faith study Journal of Management & Organization , Volume 12 , Issue 1 , June 2006 , pp. 23 – 39.
    1. Matteson, Peggy, Hawkins, W., Joellen (1990), Concept Analysis of Decision Making, Nursing Forum, 25(2), 4-10.
    2. Muers, Rachel & Burton, Nicholas (2019), Can We Take the Religion out of Religious Decision−Making? The Case of Quaker Business Method. Philosophy of Management, 18, 363–374.
    3. Noone, joanne (2002), Concept Analysis of Decision Making. Nursing Forum, 37(3), https://doi.org/10.1111/j.1744-6198.2002.tb01007.x .
    4. Vasconcelos, Ferreira Anselmo (2009), decision−making processes:a religion−based framework. Management Decision, 47(6), 930−

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار