شناسایی اصول مدیریت در نهادهای دینی: مطالعه موردی مسجد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تخصصی، استادیار، گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حضرت معصومه، قم، ایران (نویسنده مسئول)

2 دکترای تخصصی، استاد، گروه مدیریت دولتی، دانشکده فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

در حقیقت، مقدمه و پیش‎نیاز طراحی الگوی مدیریت در مسجد به‌عنوان اساسی‌ترین‎ نهاد دینی در اسلام، همان ترسیم اصول مدیریت مسجد است. بر این اساس، مقصود از تدوین این نوشتار، اکتشاف اصول یا مبناهایی است که نحوه مدیریت در نهاد دینی مسجد را با عنایت به مردمی بودن این نهاد، هدایت می‎کند. برای تحقق این هدف، منابع و مستندات دینی یعنی قرآن، روایات و سیره، مطالعه و مفاهیم مرتبط با آنها ‎واژه‌سازی و استخراج شد. دستیابی به مفاهیم در مدل پژوهش با مطالعه اسنادی و تحلیل منطقی متون مرتبط و از نگاه نظریه‎پردازی، مبتنی بر روش تخیل نظام‎مند صورت گرفته است. روش دلفی نیز برای اعتبارسنجی و تأیید مدل اکتشافی استفاده شد. براساس نتایج این تحقیق، فقه‎مداری، تقدس‎مداری، اخلاص‎مداری، تزکیه‎محوری، سنت‎مداری و طهارت مالی شاخص‎های اصول ارزشی را شکل می‎دهند. وحدت‎مداری، امام‎محوری، داوطلب‎گرایی، چندکارکردگرایی، مردم‎داری، شایسته‎گزینی، نظم‎مداری، نمازمحوری و معرفت‎مداری شاخص‌های اصول کارکردی را تشکیل می‎دهند که میزان اهمیت و اولویت آنها از نگاه خبرگان محاسبه شده است. از پیشنهادهای اساسی این مقاله، رعایت این اصول از مجرای آموزش، ترویج و گفتمان‎سازی آنها برای جذب حداکثری و حفظ شاکله مردمی مساجد است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identification of management principles in religious institutions: a case study about Mosque

نویسندگان [English]

  • Rasoul Abbasi 1
  • Alinaghi Amiri 2
1 PhD, Assistant professor, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Hazrate Masoumeh, Qom, Iran,
2 PhD, Professor, Faculty of Public Administration, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran,
چکیده [English]

Identifying the principles of Mosque management is pre-requisite for designing the management pattern of Mosque. The aim of this paper is the identification of principles that direct the management methods in Mosques by keeping their popularity. Fifteen principles have been offered in this paper in two major areas: fundamental and functional. Islamic sources like the Qur'an and Hadith and the Sira (Prophet's lifestyle) were studied, and their relevant concepts were extracted and conceptualized. Access to the concepts in the conceptual model is based on logical analysis of texts and in viewpoint of theorizing is based on systemic imagination. Validation and verification of extracted model were done by Delphi method. This paper identified jurisprudence-orientation, holiness-orientation, sincerity-orientation, refinement-orientation, tradition-orientation and clean finance as the indicators of fundamental principles. Unification, Imam-orientation, voluntarism, multi-functionalism, people-orientation, meritocracy, regularity, prayer-orientation and knowledge-orientation are indicators of functional principles. In experts' viewpoint, fundamental principles are important along with functional principles. Compliance with these principles through training, promotion and discourse-making for maximum attraction and preserving popular Mosques formation is of main suggestions of this article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic management
  • Principles of Mosque management
  • Fundamental principles
  • Functional principles

مراجع

  1. آذر، عادل؛ میثم لطیفی و مهدی ترکمنی (1392)، «شناسایی و رتبه‎بندی معیارهای مؤثر بر مکان‎‎یابی مساجد»، دوفصلنامه مدیریت اسلامی، 21(2)، ص205−
  2. احمدیان، محمدعلی و سمیرا عرفانیان (1394)، «بررسی نقش مساجد در توسعه محله‎ای در شهر مشهد»، جغرافیا و توسعه فضای شهری، 2(1)، ص93−
  3. اخلاقی، اسدالله (1392)، «راهکارهای غلبه بر مقاومت در برابر تغییر از دیدگاه امام علیj»، در مدیریت اسلامی؛ سلسله نشست‎های علمی−تخصصی انجمن مدیریت اسلامی، انجمن مدیریت اسلامی حوزه علمیه قم.
  4. استوار، صادق (1391)، روش‎های برنامه‎نویسی راهبردی و بودجه‎ریزی عملیاتی نهادهای فرهنگی و مردمی، تهران: نشر جابر.
  5. امیری، ثریا (1380)، «مسجد در جامعه اسلامی از دیدگاه آیات و روایات»، پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اصول الدین.
  6. امیری، علی‌نقی و حسن عابدی جعفری (1392)، مدیریت اسلامی: رویکردها، نشر سمت.
  7. بابکی، اعظم (1392)، «طراحی مدل توسعه هوشمند برای دستیابی به کیفیت زندگی مطلوب»، رساله دکتری، پردیس فارابی دانشگاه تهران.
  8. بهشتی، حسین (28/5/1395)، «مسجد رفیع‎ترین نهاد در بسیج کردن آحاد مردم برای نیازهای کشور است»، خبرگزاری بسیج، بازیابی‌شده از (19/6/1395): http://basijnews.ir/fa/news/8729008/
  9. پیروز، علی آقا و همکاران (1385)، مدیریت در اسلام، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  10. توکلی ، عبدالله و ابوالفضل گایینی (1392)، مدیریت منابع انسانی (با رویکرد اسلامی)، ج1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  11. دانایی‌فرد، حسن؛ سیدمهدی الوانی و عادل آذر (1383)، روش‎شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع، تهران: نشر صفار.
  12. دانایی‌فرد، حسن (۱۳۸۸)، «روش‎شناسی عمومی نظریه‎پردازی»، فصلنامه روش‎شناسی علوم انسانی، 15(58)، ص7−
  13. دانایی‌فرد، حسن (1391)، چالش‎های مدیریت دولتی در ایران، تهران: نشر سمت.
  14. دعایی، محمدحسن (1392)، «مدیریت فرهنگی، در مدیریت اسلامی»، سلسله نشست‎های علمی−تخصصی انجمن مدیریت اسلامی، انجمن مدیریت اسلامی حوزه علمیه قم.
  15. رابینز، استیفن پی (1386)، مبانی رفتار سازمانی، ترجمه دکتر علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  16. رضایی بیرجندی، علی (1382)، جایگاه مسجد در فرهنگ اسلامی، تهران: مؤسسه فرهنگی ثقلین.
  17. رضاییان، علی (1379)، مدیریت رفتار سازمانی: مفاهیم، نظریه‎ها و کاربردها، تهران: انتشارات علم و ادب.
  18. زارعی متین، حسن (1390)، مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته، تهران: نشر آگاه.
  19. ساروخانی، باقر (1383)، «دلفای کیفی ابزار پژوهش در علوم اجتماعی»، مجله مطالعات زنان، 2(4)، ص85−
  20. سبحانی، محمدقاسم (1389)، «طراحی و تبیین الگوی نظارت و کنترل سازمانی با رویکرد اسلامی»، رساله دکتری، دانشگاه امام حسینj.
  21. شاکری، سیدرضا و حیدر محمدی (1381)، حدیث مسجد، تهران: ستاد عالی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد.
  22. شفیعی، عباس (1391)، الگوی رهبری امام خمینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  23. شکوفه، فاطمه (1376)، «بررسی عملکرد آموزشی مساجد، دانشگاه تربیت مدرس»، پایان‎نامه کارشناسی ارشد.
  24. شیخ‎زاده، محمد (1392)، رهبری خدمتگزار: پارادایم نوین رهبری از دیدگاه اندیشمندان مدیریت، ج1 و 2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  25. شیرودی، مرتضی و جعفر ساسان (1394)، «مسجد، بسیج سیاسی و انقلاب اسلامی، بررسی موردی دوره تاریخی 1341 تا 1357»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، 12(40)، ص113−
  26. صادقی، سهیلا و پویا دریس (1393)، «نقش نهاد مسجد در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»، در مجموعه مقالات سومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران، مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
  27. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1370)، تفسیر المیزان، ج18، چ4، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، تهران: کانون انتشارات محمدی.
  28. عابدی جعفری، حسن و حمیدرضا معصومی‌مهر (1392)، مدیریت اسلامی (مدل‎ها و موانع تحقق آن در جامعه و سازمان‎ها)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  29. عباسی، رسول (1391)، الگوی مدیریت اثربخش مسجد، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  30. عباسی، رسول (1393)، اصول اسلامی مدیریت پیشرفت در مساجد (سلسله تک‎نگاشت‎های مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت)، تهران: نشر الگوی پیشرفت.
  31. علی‌احمدی، علیرضا و حسین علی‌احمدی (1383)، مدیریت ارزشی، تهران: نشر تولید دانش.
  32. قرائتی، محسن (1385)، تفسیر نور، تهران: دفتر نشر مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
  33. قوامی، سیدصمصام الدین (1392)، فقه‎الاداره، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  34. کرم‌الهی، نعمت الله و امیرمسلم کاشانی‎زاده (1391)، «الگوی مفهومی آسیب‎شناسی وضعیت مسجد در ایران»، مجله معرفت فرهنگی−اجتماعی، 3(3)، ص31−
  35. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1391)، گزیده اصول کافی، ترجمه محمدمهدی رضایی، قم: دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‎ها.
  36. مجلسی، محمدباقر (1404ق)، بحارالانوار، بیروت: الوفا.
  37. مرادی، محسن (1387)، «الگوی مدیریت عملکرد در اماکن متبرکه (مطالعه موردی آستان قدس رضوی)»، رساله دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی.
  38. مرکز رسیدگی به امور مساجد (1386)، احکام مسجد، قم: انتشارات ثقلین.
  39. مشبکی، اصغر (1372)، «مطالعه تطبیقی اصول و مبانی مدیریت از دیدگاه اسلام»، در نگرشی بر مدیریت در اسلام (مجموعه مقالات چهارمین سمینار بین المللی مدیریت اسلامی)، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
  40. مصباح یزدی، محمدتقی (1375)، «تبیین مفهوم مدیریت اسلامی»، مجله معرفت، 17: ص13−
  41. ملکان، مجید (1391)، اصول تفکر راهبردی در مدیریت فرهنگی، تهران: اداره کل ارشاد و فرهنگ اسلامی استان تهران.
  42. موحدی، محمدرضا (1384)، بررسی و تحلیل وضعیت موجود سازمان و مدیریت مساجد و ارائه الگوی مطلوب آن در انواع مختلف مساجد، طرح منتشر نشده در سازمان تبلیغات اسلامی.
  43. موظف رستمی، محمدعلی (1382)، آیین مسجد، ج2، تهران: نشر گویه.
  44. میرباقری، سیدمهدی (1392)، مروری بر رویکردهای موجود مدیریت اسلامی. در مدیریت اسلامی؛ سلسله نشست‎های علمی−تخصصی انجمن مدیریت اسلامی، انجمن مدیریت اسلامی حوزه علمیه قم.
  45. میرغضنفری، سیدسجاد؛ میثم لطیفی و عادل آذر (1393)، «شناسایی و رتبه‎بندی شاخص‎های ارزیابی عملکرد مساجد تهران»، مدیریت اسلامی، 22(2)، ص207−
  46. نبوی، محمدحسن (1387)، مدیریت اسلامی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
  47. نراقی، ملا احمد (1390)، معراج السعاده، قم: نوید ظهور.
  48. نوبهار، رحیم (1386)، مسجد نمونه، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز.
  49. همایون، محمدهادی و علی عبداللهی نیسیانی (1386)، «تجزیه و تحلیل سیستمی فرایند پرورش منابع انسانی در مسجد؛ مطالعه موردی: علل پویایی و حیات مسجد صنعتگران مشهد»، اندیشه مدیریت، 1(2)، ص99−
  50. Courtney, Roger. (2002), Strategic management for voluntary nonprofit organizations. London: Routledge.
  51. Hodgkinson, A Virginia. (2003), Volunteering in global perspective, Paul Dekker (ed.). The values of volunteering: A research handbook. Kluwer Publishers.
  52. Jaafar, A., Habidin, F., Mohd Hussin, M.Y., Zakaria, Z. & Abdul Hamid, A. (2013), A proposed model for strategic management and Mosque performance in Mosque management. International Journal of Management, Information Technology and Engineering, 1(3): 29−36.
  53. Osborne, P Stephen. (1996), Managing in the voluntary sector: A handbook for managers in charitable and non−profit organizations. International Thomson Business Press.
  54. Pearce, J. L. (1993), Volunteers: The organizational behavior of unpaid workers. London: Routledge.
  55. Torry, Malcolm. (2005), Managing God’s business: Religious and faith−based organizations and their management. England: Ashgate Publishing Limited.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار