تبیین و مقایسه پیش‎فرض‎های جهان‎بینی در رویکرد‎های اسلا‎می و غربی: کاربرد در سازمان و مدیریت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه مدیریت و برنامه‎ریزی آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روان‎شناسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکتری، گروه مدیریت و برنامه‎ریزی آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روان‎شناسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

جهان‎بینی و یا به عبارتی نوع برداشت، دریافت و احساس درباره هستی و محیط پیرامون خود، در رویکرد اسلام و غرب تفاوت‎های بنیادی دارد که بر رسالت سازمان‎ها در دو رویکرد تفاوت‎هایی‎ایجاد می‎کند. لذا هدف‎این مطالعه تبیین و مقایسه پیش‎فرض‎های جهان‎بینی در رویکرد‎ اسلا‎می و رویکردهای رایج غربی و کاربرد آن در سازمان و مدیریت است. در ‎این راستا ابتدا ‎جهان‎بینی اسلا‎می با ‎جهان‎بینی غربی براساس مفروضات معرفت‎شناسی، هستی‎شناسی، انسان‎شناسی، روش‎شناسی و ارزش‎شناسی مقایسه شده و سپس کاربرد آن در سازمان و مدیریت بیان گردیده و در نهایت نتیجه‎گیری انجام شده است. برای دست‎یابی به ‎این هدف از روش تبیینی−تحلیلی و ابزار گرد‎آوری داده‎ها از نوع اسنادی استفاده شده است. براساس تتبعات صورت گرفته و مقایسه‎های انجام شده مشخص شد که جهان‎بینی اسلا‎می و غربی در این پیش‎فرض‎‎ها تفاوت‎‎های ریشه‎ای دارند و همین تفاوت‎‎هاست که باعث شده نگاه‎‎ها به ‎جهان و محیط پیرامون و در نهایت نوع نگاه به سازمان و مدیریت متفاوت باشد. براساس نتایج در جهان‎بینی غربی انسان موجودی مادی است و در رابطه با انسان‎های دیگر معنا می‎شود؛ ولی در رویکرد اسلامی انسان موجودی چند بعدی است که هویتش را از خدا به‎دست می‎آورد. علی‎رغم معرفت‎شناسی‎‎های رایج در غرب، رویکرد اسلامی مبتنی بر رویکرد عقل‎گرایی خلاقانه است. در هستی‎شناسی رویکرد غربی متفاوت به هستی و جهان می‎نگرند؛ ولی در رویکرد اسلام خالق تمام جهان و هستی خداست. در رویکرد اسلامی تکثرگرایی روش‎شناختی وجود دارد و در بحث ارزش‎شناسی بحث نیت مطرح می‎شود. بر این اساس مدل مدیریت اسلامی تنها براساس جهان‎بینی اسلامی می‎تواند امکان‎پذیر شود و تناقض در نوع جهان‎بینی و نحوه مدیریت می‎تواند پیامدهای نامناسبی برای سازمان داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation and Comparison of Worldview Assumptions in Islamic and Western approaches: Application in organization and management

نویسندگان [English]

  • Jafar Torkzadeh 1
  • Tooraj Derakhshanfar 2
  • Somayeh Mezginezhad 2
1 (Corresponding professor), Associate professor of the Department of Educational Administration and Planning, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Shiraz University, Shiraz, Iran,
2 PhD student of the Department of Educational Administration and Planning, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Shiraz University, Shiraz, Iran,
چکیده [English]

Worldview, or in other words, the type of reception, perception and feeling about existence and the surrounding environment, has fundamental differences in the approach of Islam and the West, which creates differences in the mission of organizations in the two approaches. The purpose of this study was to explain and compare worldview assumptions in the Islamic approach and current Western approaches and its application in organization and management. In this regard, initially, Islamic worldview was compared with Western worldview based on the assumptions of epistemology, ontology, anthropology, methodology and axiology, and then its application in organization and management were presented and finally the conclusion is made. To achieve this goal, the explanatory-analytical method and data collection tools of documentary type have been used. Based on the studies and comparisons made, it was found that the Islamic and Western worldviews have radical differences in these assumptions, and it is these differences that have caused the views of the world and the environment and finally the type of view of Islamic and Western organization and management to be different. Accordingly, the Islamic management model can only be possible based on the Islamic worldview, and a contradiction in the type of worldview and the way of management can have adverse consequences for the organization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Worldview
  • Organization
  • Management
  • Islamic Approach
  • Western Approach
  1. قرآن کریم.

    1. ابوئی، رضا؛ محمدرضا اولیاء، زهره یادگاری و شهاب افاضت (1394)، «مقایسه تحلیلی نگرش غربی حفاظت با ‎جهان‎بینی اسلا‎می در تبیین وجوه فراکالبدی میراث معماری»، پژوهش‎‎های معماری اسلامی، (4)، ص84−
    2. ایمان، محمدتقی و احمد کلاته‎ساداتی (1399)، روششناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    3. ایمان، محمدتقی (1396)، فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    4. پورجوادی، نصر‎الله و میان‎محمد شریف (1391)، تاریخ فلسفه در اسلام، تهران: انتشارات ستاد انقلاب فرهنگی، مرکز نشر دانشگاهی.
    5. پولادی، کمال (1398)، تاریخ اندیشه سیاسی در غرب (قرن بیستم)، تهران: انتشارات مرکز.
    6. ترک‎زاده، جعفر و سکینه جعفری (1394)، «بررسی رابطه بین نوع جهان‎بینی رهبری و جوّ سازمانی (مورد مطالعه: دانشگاه شیراز)»، مطالعات رفتار سازمانی، (1و2)، ص117−
    7. جاوید، عباسعلی (1380)، «مقایسه دیپلماسی در اسلام و غرب با تأکید بر دیپلماسی ایران»، پایاننامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    8. جعفری، محمدتقی (1371)، «یک بحث بنیادین در ریشه‎‎های انگیزه برای فعالیت‎های مدیریت در جامعه اسلا‎می و نقد نظریه انگیزه در دوران معاصر»، فرایند مدیریت و توسعه، (4)، ص3−
    9. حسنی، محمد (1383)، «دیدگاه ارزش‎شناسی محمدحسین طباطبایی»، مقالات و بررسی‎‎ها، (75)، ص105−
    10. رحیم‎پورازغدی، حسن (1392 الف)، پنجگفتار، تهران: انتشارات طرح فردا.
    11. رحیم‎پورازغدی، حسن (1381)، «اسلام و مدرنیته (عقل‎گرایی و انسان‎گرایی)»، کتاب نقد، (23)، ص193−
    12. رحیم‎پورازغدی، حسن (ب1392)، چهارگفتار، تهران: انتشارات طرح فردا.
    13. رجبی، محمود (1390)، انسانشناسی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
    14. رستمی‎نسب، عباسعلی (1388)، «بررسی گستره معرفت‎شناسی انسان از دیدگاه فلاسفه مکتب‎ ایده‎الیسم و استلزامات تربیتی آن»، پژوهشهای اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، (5)، ص121−
    15. سجادی، سیدابراهیم (1377)، «نخستین انسان از نگاه‎های بشری»، پژوهش قرآنی، (15و16)، ص80−
    16. سه‎یر، اندرو (1393)، روش در علوم اجتماعی (رویکردی رئالیستی)، ترجمه عماد افروغ، تهران: انتشارات پژوهش‎گاه علوم‎انسانی و مطالعات فرهنگی.
    17. شیروانی، علی (1395)، کلیات فلسفه، تهران: انتشارات اندیشه مولانا.
    18. طباطبایی، محمدحسین (1393)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: انتشارات اسلا‎می جامعه مدرسین حوزه.
    19. علی‎احمدی، علی‎رضا و حسین علی‎احمدی (1383)، مدیریت ارزشی با تکیه بر ارزشهای اسلامی، تهران: انتشارات تولید دانش.
    20. علیپور، مهدی و سیدحمیدرضا حسنی (1394)، پارادایم اجتهادی دانش دینی «پاد»، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    21. فرج‎زاده، محمد و محمدرضا سرمدی (1398)، «نظام و روش‎های تربیتی در نظرگاه اسلامی و مقارنه آن با مکتب اگزیستانسیالیسم»، پژوهشهای اخلاقی، (1)، ص205−
    22. فرمیهنی‎فراهانی، محسن (1389)، پستمدرنیسم و تعلیم و تربیت، تهران: انتشارات‎اییژ.
    23. فروزنده‎دهکردی، لطف‎الله و علی‎اکبر جوکار (1399)، مدیریت اسلامی و الگوهای آن، تهران: انتشارات پیام نور.
    24. فروزنده‎دهکردی، لطف‎الله و خورشید فروغی‎نیا (1392)، «بررسی تأثیر دیدگاه‎‎های انسان‎شناسی اسلامی و غربی بر نظام ارزشی سازمان»، اسلام و پژوهش‎‎های مدیریتی، (1)، ص19−
    25. قطب، سید (1394)، ویژگی‎‎های جهانبینی وایدئولوژی اسلامی، ترجمه سیدمحمد خامنه‎ای، تهران: انتشارات بعثت.
    26. کافی، مجید (1393)، «پارادایم اسلا‎می روش‎شناختی علوم انسانی»، اسلام و علوم اجتماعی، (11)، ص25−
    27. گائینی، ابوالفضل (1381)، «پیش‎فرض معرفت‎شناسی بر مدیریت اسلامی»، پایاننامه کارشناسی ارشد مدیریت، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
    28. مرزوقی، رحمت‌اله (1398 الف)، نظریه‎‎های ساختاری در پارادایم تعلیم و تربیت ساختاری، تهران: انتشارات آوای نور.
    29. مرزوقی، رحمت‎اله (1398 ب)، پارادایم اسلامی تولید علم، رهیافتی به تولید علم اسلامی تعلیم و تربیت در قلمرو علوم اسلامی، تهران: انتشارات آوای نور.
    30. مشبکی، اصغر (1371)، «مطالعه تطبیقی اصول و مبانی مدیریت از دیدگاه اسلام»، فرایند مدیریت و توسعه، (19)، ص36−
    31. مشرف‎جوادی، محمدحسین (1393)، اصول و متون مدیریت در اسلام، تهران: انتشارات پارس ضیاء.
    32. مصباح‎یزدی، محمدتقی (1379)، «تبیین مفهوم مدیریت اسلامی»، تعاون، (48)، ص38−
    33. مصباح‎یزدی، محمدتقی (1391 الف)، پیشنیازهای مدیریت اسلامی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینىe.
    34. مصباح‎یزدی، محمدتقی (1391 ب)، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
    35. مطهری، مرتضی (1393)، مقدمهای بر جهانبینی اسلامی (جهانبینی توحیدی)، تهران: انتشارات صدرا.
    36. مطهری، مرتضی (1397)، امدادهای غیبی در زندگی بشر، تهران: انتشارات صدرا.
    37. مکارم‎شیرازی، ناصر (1376)، مدیریت و فرماندهی در اسلام، قم: انتشارات هدف.
    38. میرزامحمدی، محمدحسن، حمید علیین و غفور حسنی (1387)، «مقایسه اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه‎ ایده‎الیسم و پراگماتیسم»، دانشور رفتار، (30)، ص45−
    39. نبوی، سیدعباس (1376)، انسان و جامعه توسعه یافته از دیدگاه اسلام، دانشگاه اسلامی، (2)، ص38−
    40. نصر، سید حسین (1384)،‎ جهانبینی اسلامی و علم جدید، ترجمه ضیاء تاج‎الدین، نامه فرهنگ، (30)، ص48−
    41. نصری، عبدالله (1377)، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
    42. نقی‎پورفر، ولی‎الله (1394)، اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن، تهران: انتشارات ثنای دانش.
    43. وبستر، فرانک (1384)، نظریه‎‎های جامعه اطلاعاتی، ترجمه مهدی داودی، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
    44. هاشم‎زاده، معصوم؛ حمیدرضا آراسته، حسین عباسیان و حسن‎رضا زین‎آبادی (1398)، ارائه الگوی تعالی بر پایه قرآن کریم، (3)، ص387−
    45. Armstrong, A. R (2020), Critical Consciousness Involving Worldview Inequities among Undergraduate Students (Doctoral dissertation, The College of William and Mary).‏
    46. Brandt, M. J., & Crawford, J. T (2020), Worldview conflict and prejudice. In Advances in experimental social psychology (Vol. 61, pp. 1−66). Academic Press. Descartes, R. (2008). Discourse on the Method of Reasoning. Tutis Digital Publishing Pvt. Ltd.
    47. DeWitt, R (2018), Worldviews: An introduction to the history and philosophy of science. John Wiley & Sons. ‏188−191.
    48. Gutek, G. L (2013), Philosophical, ideological, and theoretical perspectives on education. Pearson Higher Ed.‏
    49. Hesse−Biber, S. N. & Leavy, P (2004), Approaches to Qualitative research: A Reader on Theory and Practice, London:  Sage Publications Ltd.
    50. Huffman, D. S. (Ed.) (2012), Christian contours: How a biblical worldview shapes the mind and heart. Kregel Academic.
    51. Inegbe, S. E., & Morison, G. I (2020), Ibibio WorldView on Parenting and Childcare in Effiong Johnson s Son of the Land. International Review of Humanities Studies, 5 (1), 93−
    52. Lyotard, J−F (1993), The Inhuman: Reflection on time trns: by Geoffrey Bennington & Rachel Bowly, Cambridge:  polity Press.
    53. Miedema, S (2006), A public, social and individual perspective on religious education. Voices from the past and the present. Studies in Philosophy and Education, 25 (1−2), 193−
    54. Nash, R (2010), Worldviews in conflict: Choosing Christianity in a world of ideas. Grand Rapids, MI: Zondervan Press.
    55. Naugle, D. K (2002), Worldview: The history of a concept. Wm. B. Eerdmans Publishing.‏
    56. Pandey, A., Chaturvedi, V., Kesari, N., Singh, M., Lyngdoh, B. F., Singh, S. K., & Pratap, V (2020), BTMC−134 Entrepreneurship and Small Business.‏
    57. Ryken, P. G (2013), Christian Worldview: A student’s guide. Wheaton, IL: Crossway Press.
    58. Talbot. M (1999), Against Relativism, education in morality, (ed).j.m.Halstead london. pp. 188−192.
    59. van der Kooij, J. C. Ruyter, D. J., & Miedema, S (2017), Worldview: The meaning of the concept and the impact on religious education. In P. Barnes, & J. Arthur (Eds.), Education and Religion: Major themes in education. Volume I: Aims and purpose of religious education. London: Routledge, 214−
    60. Vidal, C (2008), What is een wereldbeeld? (What is a worldview)?’ IN Nieuwheid denken. De wetenschappen en het creatieve aspect van de werkelijkheid. Van Belle, H. & J. Van der Veken (eds.) Leuven: Acco, 71−
    61. Vroom, H. M (2006), A spectrum of worldviews: An introduction to philosophy of religion in a pluralistic world. Amsterdam, the NewYork: Rodopi.