مقایسه وظایف نهاد حسبه و مدیریت شهری نوین در ایران

نوع مقاله : علمی-تخصصی

چکیده

«نهاد حسبه» از اساسی‌ترین نهادهای حکومتی−شهری پیش از دوران آغاز فعالیت‌های نوین شهرداری در ایران به‌شمار می‌رود. هرچند در آن دوره از تاریخ ایران، نظام اداره شهری مبتنی بر محوریت حکومت‌های محلی نبوده، اما نظام عملکردی و نظارتی آن یکپارچه بوده است و تفرقی در اجرا و نظارت بر امور دینی−اخلاقی، اجتماعی−اقتصادی و قضائی−انتظامی وجود نداشته است؛ به سخن دیگر، وظایف اجرا و نظارت در این عرصه‌ها به ‌عهده «نهاد حسبه» بوده است. مقایسه وظایف «نهاد حسبه» و مدیریت شهری در ایران از آن جهت که می‌تواند عرصه‌های جدیدی را فراروی مدیریت شهری امروز قرار دهد، حائز اهمیت است. این بررسی مقایسه‌ای در پژوهش حاضر پس از ترکیب نتایج تحقیقات پیشین در رابطه با وظایف نهاد حسبه از روش فراترکیب انجام شده است. مدل مفهومی حاصل از فرایند فراترکیب مذکور نشان می‌دهد که وظایف اصلی نهاد حسبه مشتمل بر نظارت بر امور قضائی−انتظامی، نظارت بر امور دینی−اخلاقی و نظارت بر امور اجتماعی−اقتصادی بوده است. با مقایسه وظایف نهاد حسبه و مدیریت شهری می‌توان بعدی با مضمون یا با نام «بعد فرهنگی» به حوزه‌های عملکردی مدیریت شهری افزود که وظیفه نظارت بر مسائل فرهنگی و اخلاقی جامعه شهری را به عهده داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A comparison between the institution of Hasbeh and modern urban management in Iran

چکیده [English]

 
The institution of Hesbeh had been recognized as one of the basic governmental – municipal institutions before the establishment of modern municipality activities in Iran. However, in that era of Iran's history the city administration system was not based on local governments. But its operation and supervision system was integrated and there was not any disagreement in the implementation and supervision on religious, moral, social, economic, judicial and security affairs. In the other words, implementation and monitoring tasks were assigned to Hesbeh institution. Comparing the responsibilities of Hesbeh institution and modern urban management in Iran is of great importance due to new areas that it can offer to today's urban management. This comparative investigation uses multi-synthetic method derived from the combination of recent studies and researches on the responsibilities of Hesbeh institution. Conceptual model resulting from the above-mentioned multi-synthetic method indicates that essential responsibilities of Hesbeh are as follows: supervision on judicial-security affairs, monitoring religious-moral affairs, organizing social-economic affairs. Through this comparison a new aspect called "cultural aspect" can be added to the operational areas of urban management in which controlling and managing cultural and moral issues of society are considered as its new duty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hesbeh Institution
  • Urban Management
  • Integrated urban management

مراجع

  1.       ابن‌الاخوة (1938)، معالم القربة فی احکام الحسبة، کمبریج.
  2.       ابن‌تیمیه (بی‌تا)، تقی‌الدین احمد، الحسبه فی الاسلام، بیروت: دارالفکر.
  3.       ابن‌عبدون، رسالة فی ‌القضاء والحسبة، لوی پرووانسال، JA, ccxiv, no.2, Avril-june 1934.
  4.       احمد گیوی، حسن (1389)، لغت‌نامۀ فارسی (بزرگ)، تهران، دانشگاه تهران، مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
  5.       اطروش، حسن، کتاب‌الاحتساب= A Zaidi manual of hisbah of the 3rd century (H)”, Rvista studi oriental, vol. 28, (1953).
  6.       بادکوبه هزاوه، احمد (1380)، «اولین نشانه‌ نهاد حسبه در سرزمین‌های اسلامی»، مجله تاریخ اسلام، شماره7.
  7.       ــــــــــــ (1388)، حسبه، دانشنامه جهان اسلام، ج13.
  8.       برک‏پور، ناصر (1381)، گذار از حکومت شهری به حاکمیت شهری، رساله دکتری‏ شهرسازی، دانشگاه تهران.
  9.       برک‌پور، ناصر و ایرج اسدی (1388)، مدیریت و حکمروایی شهری، دانشگاه هنر.
 10.     جعفری، یعقوب (1363)، «تشکیلات اداری (7): شهرسازی و شهرداری در تاریخ اسلام»، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، شماره 279.
 11.     خطیب شربینی، محمدبن احمد، مغنی ‌المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، مع تعلیقات جوبلی‌بن‌ابراهیم شافعی، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
 12.     دهخدا، لغتنامه، حسبه.
 13.     رشدیه، سعدالدین (1342)، شهرسازی و طرح‌ریزی شهر در ایران، انتشارات اتحادیه شهردای‌های ایران.
 14.     ساکت، محمدحسین (1382)، دادرسی در حقوق اسلامی: سرشت و سرگذشت نهاد دادرسی و سازمان‌های وابسته از آغاز تا سده‌ی سیزدهم هجری، تهران: انتشارات میزان.
 15.     سری، ابوالقاسم (1378)، «منصب محتسب در ایران»، مجله حکومت اسلامی، شماره 13.
 16.     سعیدی رضوانی، نوید (1373)، بهبود مدیریت شهری، دفتر مطالعات برنامه‌ریزی وزارت کشور.
 17.     سلطان‌زاده، حسین (1365)، مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، تهران: انتشارات آبی.
 18.     سنامی، عمربن‌محمد، نِصاب‌الاحتساب، چاپ مریزن عسیری، مکه 1406/1986.
 19.     شبارو، عصام محمد (1992)، القضاء و القضاة فی الاسلام، «العصر العباسی»، بیروت: دارالنهده العربیه.
 20.     الشروانی، حواشی، العبادی، ابن‌قاسم، علی تحفة المحتاج بشرح المنهاج، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی، بی‌تا.
 21.     شلبی، احمد (1974)، السیاسة و الاقتصاد فی التفکیر الاسلامی، قاهره: مکتبة النهضة المصریه.
 22.     شیزری، عبدالرحمان‌بن‌نصر، نهایة‌ الرتبة فی طلب الحسبة، چاپ سیدباز عرینی، بیروت، 1401/1981.
 23.     صرامی، سیف‌اللّه (1377)، حسبه نهاد حکومتی، قم: انتشارات بوستان کتاب.
 24.     علی، داوود سلمان، الحسبة فی الطب و الجراحة عندالعرب، در دراسات فی الحسبة و المحتسب عندالعرب، بغداد: جامعة بغداد، بی‌تا.
 25.     عمری، ابن‌فضل‌اللّه، التعریف بالمصطلح الشریف، چاپ محمدحسین شمس‌الدین، بیروت، 1408/1988.
 26.     قلقشندی، احمدبن‌علی، صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، ج5، قاهره: بی‌جا، چاپ افست 1383/1963.
 27.     کاظمیان، غلامرضا (1380) و نوید سعیدی رضوانی (1381)، امکان‏سنجی واگذاری وظایف‏ جدید به شهرداری‏ها، ج2، انتشارات سازمان شهرداری‏ها.
 28.     ــــــــــــ (1386)، «درآمدی بر الگوی حکمروایی شهری»، مجله جستارهای شهرسازی، ش19−20.
 29.     ــــــــــــ ، «نگاهی به صد سال مدیریت شهری نوین در ایران»، مجله شهرداری‌ها، س8، ش80.
 30.     کاظمیان، غلامرضا، نوید سعیدی رضوانی (1383)، امکان‏سنجی واگذاری وظایف‏ جدید به شهرداری‏ها، ج3، انتشارات سازمان شهرداری‏ها.
 31.     ماوردی (1909)، احکام السلطانیه، بیروت: مطبعة الخانجی، الطبعة الاولی.
 32.     محقق، مهدی (1369)، دومین بیست‌گفتار در مباحث ادبی و تاریخی و فلسفی و کلامی و تاریخ علوم در اسلام، به‌انضمام زندگی‌نامه و کتاب‌نامه، تهران: بی‌جا.
33. Beck, C. (2002), “Mothering multiples: a meta-synthesis of the qualitative research”, MCN, The American Journal of Maternal Chile Nursing, Vol. 27, No. 4, pp. 282-7.
34. Clemmens, D. (2003), “Adolescent motherhood: a meta-synthesis of qualitative studies”, MCN, The American Journal of Maternal/Child Nursing, Vol. 28 No. 2, pp. 93-9.
35. Mattingly, M. (1994), Meaning of Urban Management, Cities, Vol. 11, No. 3.
36. MacGill, R. (1998), Urban Management in Developing Countries, Cities, Vol. 15, No. 6.
37. Noblit, G.W. and Hare, R.D. (1988), Meta-Ethnography: Synthesizing Qualitative Studies, Sage, Newbury Park, CA.
38. Stren, R. (1993), Urban Management in Development Assistance, Cities, Vol. 10, No. 2.
39. Van Dijk, M. Pieter (2006), Managing Cities in Developing Countries: The Theory and Practice of Urban Management, Edward Elgar Publishing.
40. Werna, E. (1995), The Management of Urban Development, or the Development of Urban Management? Problems and Premises of an Elusive Concept, Cities, Vol. 12, No. 5.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار