واکاوی اصلاح رفتارهای انحرافی در سازمان براساس آموزه‌های نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری مدیریت دولتی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

مقدمه و اهداف: هراندازه رفتار کارکنان با هنجارها و ارزش­های موردنظر سازمان هماهنگ باشد، امکان دستیابی به عملکرد بهتر سازمان فراهم می­شود، و در مقابل، بروز رفتارهای غیراخلاقی و نامتناسب با فرهنگ سازمان، پدیده­­ «انحراف رفتاری کارکنان» را معرفی می­کند که اثرگذاری منفی آن در دستیابی به هدف­ها، سازمان را به واکنش در برابر چنین رفتارهایی مجبور می­کند. تشویق به رفتارهای اخلاقی و پرهیز از رفتارهای ناسازگار با اخلاق در سازمان‌ها، راهبرد مهمی در مدیریت منابع انسانی و افزایش بهره‌وری سازمانی است تاجایی‌که سیاست‌های اصلاح رفتار و اعمال ناسازگار با اخلاق در سازمان، ابزارهای مؤثری برای تحقق اهداف اخلاقی و جلوگیری از بروزمسائلی همچون فساد و تعارض منافع بوده است واهتمام پیوسته به آنها، در ایجاد فرهنگ مثبت سازمانی و یک مزیت رقابتی برای سازمان، نقش مهمی داشته است. با وجود تأکید و اهمیت بر رفتار اخلاقی، همواره احتمال بروز رفتارهای انحرافی و غیراخلاقی افراد در سازمان­ها وجود دارد؛ زیرا به اعتقاد برخی از پژوهشگران، بیشتر انسان‌ها قادر به انجام رفتارهای عمیق غیراخلاقی هستند و پتانسیل افراد و سازمان‌ها در رفتار غیراخلاقی بی‌حدوحصر است. بر این اساس نوع و شیوه مواجهه با رفتارهای انحرافی، می­تواند این سؤال را طرح کند که برای اصلاح یا پیشگیری از رفتارهای انحرافی کارکنان، از چه اصول و قواعدی باید استفاده نمود که پاسخ به آن، می­تواند متأثر از دو رویکرد مدیریت مبتنی بر دین و مدیریت فارغ از آموزه­های دینی باشد که هدف پژوهش حاضر، واکاوی اصول اصلاح یا مقابله با رفتار انحرافی کارکنان، با تأکید رویکرد مدیریت مبتنی بر دین است.
 
 




 
 




 
 
روش پژوهش
 در پژوهش حاضر که از نظر هدف، کاربردی و از منظر ماهیت، اکتشافی و ازنظر رویکرد ازجمله پژوهش‌های کیفی است، از روش تحلیل مضمون به‌عنوان یکی از متداول‌ترین روش‌های پژوهش کیفی، برای استخراج و تحلیل داده­ها استفاده ‌شده است. در گام نخست، با مطالعه نهج البلاغه کدهای توصیفی مرتبط با هدف پژوهش شناسایی شدند و بر مبنای  تشخیص فردی و تبادل‌نظر با برخی از خبرگان آشنا به متون نهج‌البلاغه، مضمون­های پیدا یا پنهان موجود در کد­های توصیفی شناسایی و معرفی شدند. در گام بعدی؛ براساس قرابت و شباهت معنایی و کاربردی، مضمون­های پایه اکتشافی در قالب طبقه­ها و دسته­های جداگانه طبقه‌بندی شدند و برای هر طبقه، مضمون سازمان‌دهنده مشخص گردید. سپس مضامین سازمان دهنده شناسایی شده، بر پایه مضمونی فراگیر دسته بندی و عنوان گذاری شدند. برای تأیید دقت علمی داده­ها و تحلیل­های پژوهش­ حاضر، مفهوم «قابلیت اعتماد» ازطریق دو راهبرد­ بازبینی در زمان کد­گذاری و تأیید نظر خبرگان مرتبط با پژوهش موردنظر قرار گرفت؛ به‌طوری‌که کدهای توصیفی اولیه و مضامین پایه و مضامین سازمان‌دهنده استخراج‌ شده، در اختیار دو نفر از خبرگان آشنا به متون نهج‌البلاغه و مفاهیم سازمانی قرار گرفت و ضمن تعامل پیوسته و رفت و برگشتی پژوهشگر با خبرگان، سرانجام مفاهیم مرتبط با موضوع شناسایی و مشخص شدند که پاسخگوی سؤال پژوهش بودند.
یافته های پژوهش: در پژوهش حاضر، به‌منظور تفسیر عمیق‌تر و درک دقیق‌تر مفاهیم موجود در نهج‌البلاغه نسبت به اصلاح یا همان «اصلاح رفتاری»، سخنان امیر مؤمنان امام علی علیه السلام در خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌های نهج‌البلاغه مطالعه و تحلیل شود تا برای مقابله یا اصلاح رفتارهای انحرافی در محیط کار، اصول و قواعد «اصلاح رفتاری در سازمان» واکاوی شوند. با تحلیل استقرایی داده‌های پژوهش مشخص شد که مواجهه با رفتار­های انحرافی در دو مرحله پیش از بروز رفتار انحرافی، و پس از نمایان‌شدن رفتار انحرافی قابل‌طرح است. یافته­ها نشان می‌دهد در مرحله پیش از بروز رفتار انحرافی، سازمان­ها نیازمند رعایت اصولی تحت عنوان «اصول اولیه و پیشگیرانه» می­باشند که این اصول شامل گسترش فرهنگ تقبیح خطا در سازمان، تدوین و ابلاغ قانون برخورد با خاطی، نظارت و ارزیابی مستمر بر رفتار افراد، آموزش و یاددهی مهارت­های رفتار اخلاقی و پسندیده به کارکنان، و رعایت شایسته‌سالاری در جذب و به‌کارگیری افراد است. در مرحله نمایان‌شدن رفتار انحرافی کارکنان، سازمان به‌منظور اصلاح رفتار انحرافی نیازمند توجه و رعایت اصول دیگری تحت عنوان «اصول ثانویه و اجرایی» است که این اصول شامل آمادگی پذیرش برای اعلام خطا ازسوی خاطی، تساهل اخلاقی به‌جا در برخورد با فرد خاطی، رازداری و عدم‌افشای خطای افراد در نزد دیگران، رعایت عدالت در برخورد با خاطی، پاک‌دامنی مجازات‌کننده خاطی از رفتار انحرافی است.
 
بحث و نتیجه گیری
اصلاح و بازداشتن افراد از ارتکاب به رفتارهای انحرافی، از هدف‌های مهم و دغدغه­های اساسی مدیران در سازمان‌هاست؛ زیرا بروز رفتار انحرافی، خسارت‌هایی را به فرد و سازمان تحمیل می‌کند. باوجوداین، در این پژوهش تلاش شد تا با فرض این موضوع که انسان ممکن است دست به رفتار غیراخلاقی و انحرافی بزند، اصول و قواعد برخورد با رفتار انحرافی معرفی شود. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که سازمان‌ها می‌توانند به‌منظور اصلاح رفتارهای انحرافی، به دو مرحله پیش و پس از وقوع رفتار انحرافی توجهی ویژه داشته باشد. از نتایج مهم پژوهش حاضر آن است که، گام نخست، در اصلاح رفتار انحرافی کارکنان، تمرکز بر پیشگیری و ممانعت از بروز چنین رفتار­هایی است که یافته­های استخراج‌شده در پژوهش حاضر، اصولی تحت عنوان اصول اولیه و پیشگیرانه را معرفی می­کند. همچنین با فرض رعایت همه جوانب و اقدامات لازم برای پیشگیری، احتمال بروز خطا و کج‌رفتاری از کارکنان در محیط­های اداری و سازمانی وجود دارد و با پذیرش چنین فرضی، نوع برخورد با فرد خاطی و شیوه‌های رفتاری سازمان برای اصلاح انحرافات رفتاری بسیار حائز اهمیت می­شود که نتیجه پژوهش حاضر بیان داشت در این مرحله بایستی بر اصولی به نام اصول ثانویه و اجرایی تمرکز شود تا برای اصلاح رفتار انحرافی به‌وقوع‌پیوسته در چارچوب آموزه­های دینی با فرد خاطی برخورد و مقدمات جبران و اصلاح رفتار انحرافی را فراهم گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of Deviant Behaviors' Modification in Organization Based on the Teachings of Nahj al-Balagheh

نویسنده [English]

  • Hossein Gorjipour
PhD in Public Administration, Bu Ali Sina University, Hamadan, Iran
چکیده [English]

Introduction and objectives
As long as the behavior of the employees is in harmony with the desired norms and values of the organization, the possibility of achieving a better performance of the organization is provided, and on the other hand, the emergence of unethical and inappropriate behaviors with the organization's culture introduces the phenomenon of "employee behavior deviation" whose negative impact on achieving goals forces the organization to react against such behaviors. Encouraging ethical behavior and avoiding unethical behavior in organizations is an important strategy in managing human resources and increasing organizational productivity, so long as policies to modify unethical behaviors and actions in the organization are effective tools for realizing ethical goals and preventing issues such as corruption and conflict of interests and continuous observation has played an important role in creating a positive organizational culture and a competitive advantage for the organization. Despite the emphasis on and significance of ethical behavior, there is always the possibility of deviant and unethical behavior of people in organizations; because according to some researchers, most people are capable of deeply unethical behavior and the potential of individuals and organizations in unethical behavior is limitless. Based on this, the type and method of encountering deviant behaviors can raise the question of what principles and rules should be used to correct or prevent deviant behaviors of employees, the answer to which can be influenced by two management approaches. Based on religion and management independent of religious teachings, the purpose of the current research is to analyze the principles of reforming or dealing with deviant behavior of employees, emphasizing the approach of management based on religion.
Research method
In the current research, which is applied in terms of purpose and exploratory, in terms of nature, and in terms of approach, it is among qualitative researches, thematic analysis method as one of the most common methods of qualitative research was used to extract and analyze data. In the first step, by studying Nahj al-Balagheh, descriptive codes related to the purpose of the research were identified, and based on individual diagnosis and exchange of opinions with some experts familiar with Nahj al-Balagheh texts, hidden or hidden themes in the descriptive codes were identified and introduced. In the next step; Based on semantic and practical affinity and similarity, basic exploratory themes were classified in the form of separate classes and categories, and for each class, the organizing theme was determined. Then, the identified organizing themes were categorized and titled based on an overarching theme. In order to verify the scientific accuracy of the data and analyzes of the current research, the concept of "reliability" was used through two review strategies during coding and confirmation of the opinion of experts related to the research; So that the primary descriptive codes and basic themes and organizing themes were extracted, they were given to two experts who are familiar with Nahj al-Balagha texts and organizational concepts, and along with the continuous back and forth interaction of the researcher with the experts, finally the concepts related to the topic were identified and determined. They answered the research question.
Research findings
In the current research, in order to interpret more deeply and understand more precisely the concepts in Nahj al-Balagheh regarding reform or "behavioral reform", the words of the Commander of the Faithful Imam Ali (peace be upon him) in the sermons and letters and wisdom of Nahj al-Balagheh are studied and analyzed in order to confront or The correction of deviant behaviors in the work environment, the principles and rules of "behavioral correction in the organization" should be analyzed. With the inductive analysis of the research data, it was found that encountering deviant behaviors can be planned in two stages before the appearance of deviant behavior and after the appearance of deviant behavior. The findings show that in the stage before the occurrence of deviant behavior, organizations need to comply with the principles called "primary and preventive principles", which include spreading the culture of condemning mistakes in the organization, drafting and communicating the law on dealing with wrongdoers, monitoring and continuous evaluation of people's behavior, training and teaching the skills of ethical and pleasant behavior to employees, and observing meritocracy in recruiting and employing people. At the stage of revealing the deviant behavior of the employees, in order to correct the deviant behavior, the organization needs to pay attention to and observe other principles under the title of "secondary and executive principles", which include the readiness to accept the declaration of wrongdoing by the wrongdoer, appropriate moral tolerance in dealing with the wrongdoer, confidentiality and Not revealing people's mistakes in front of others, observing justice in dealing with wrongdoers, chastity punishing wrongdoers for deviant behavior.
Discussion and conclusion
Modifying and preventing people from committing deviant behaviors is one of the important goals and basic concerns of managers in organizations; because deviant behavior causes damages to the individual and the organization. However, in this research, an attempt was made to introduce the principles and rules of dealing with deviant behavior by assuming that humans may engage in immoral and deviant behavior. The result of the research shows that organizations can pay special attention to the two stages before and after the occurrence of deviant behavior in order to correct deviant behavior. One of the important results of the current research is that, the first step in modifying the deviant behavior of employees is to focus on preventing and inhibiting the occurrence of such behaviors. Also, with the assumption of observing all aspects and necessary measures for prevention, there is a possibility of errors and misbehavior from employees in administrative and organizational environments, and accepting such an assumption, the type of dealing with the wrong person and the behavior methods of the organization to correct behavioral deviations are very important. It is possible that the result of the present research stated that at this stage, we should focus on the principles called secondary and executive principles, in order to modify the deviant behavior that occurs continuously within the framework of religious teachings, deal with the deviant person and provide the preparations for compensation and modification of the deviant behavior.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Organization employees
  • deviant behaviors
  • behavior modification
  • Nahj al-Balagheh
  • Islamic management
  1. احمدی الوار، زهرا، فیض، داود، و مدرسی، میثم (1401). فراترکیب پیشایندهای رفتارهای انحرافی در سازمان­های ایرانی. فصلنامه چشم انداز مدیریت دولتی، 13(2)، 63−
  2. حسینی، سیدحسن، اوجاقی، علی، و صمیمی، مهدی (1401). تدوین الگوی انضباط سازمانی باتمرکز بر انضباط ظاهری و انضباط معنوی. فصلنامه مدیریت نظامی، 22(1)، 35−
  3. حسینی­خواه، نورالله، درویش، سعید، میرزاخانی، عبدالرحمن، و رحمتی، داریوش (1392). آثار و پیامدهای اصلاح رفتار مدیران و فرماندهان در ابعاد فردی و سازمانی با تأکید بر دیدگاه قرآن و روایات. فصلنامه آموزش در علوم انتظامی، 1(2)، 71−
  4. حقیقت­شهرستانی،­مسعود، پور­عزت،­علی­اصغر، معمارزاده­طهران، غلامرضا، و حمیدی، ناصر (1399). تعالی اخلاق سازمانی در سازمان‌های دولتی ایران، در پرتو نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 8(29)، 59−
  5. خوراکیان، ­علیرضا،جهانگیر، ­مصطفی، نیکخواه، زهرا، و محمدی،­حامد (1396). تحلیل عوامل موثر در رفتار اخلاقی کارکنان. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری. 12(2)، 24−
  6. دانایی­فرد، حسن، و مظفری، زینب (1387). ارتقاء روایی و پایایی در پژوهش­های کیفی مدیریتی: تأملی بر استراتژی­های ممیزی پژوهشی. پژوهش­های مدیریت، 1(1)، 131−
  7. رحمان­سرشت، حسین، رفیعی، محمود، و کوشا، مرتضی (1389). مسئولیت­اجتماعی، اخلاقیات­فراسازمانی.­ ماهنامه تدبیر، 204، 22−
  8. رحیمی­اقدم، صمد، چروم خیرآبادی، بهاره، و فاطمی، فرزانه (1401). تحلیل رابطه نظارت الکترونیک بر رفتار انحرافی کارکنان: نقش تعدیل‌کننده جو اخلاقی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، 18(4)، 69−
  9. شاد، ساعد، زینالی، مهدی، محمدی، احمد، و بادآور، یونس (1400). نقش روانشناختی محیط کار و جامعه­پذیری سازمانی در بهبود اخلاق حسابرسان از طریق کاهش رفتار انحرافی. پژوهش­های مالی و رفتاری در حسابداری، 1(1). 87−
  10. عابدی­جعفری، حسن، تسلیمی، محمد­سعید، فقیهی، ابوالحسن، و شیخ­زاده، محمد (1390). تحلیل‌مضمون و شبکه­های مضامین: روش ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی، 10(2)، 151−
  11. عابدینی،­ فرامرز و اکبری،­ حسن­علی (1395). الگوی دینی تغییر نگرش، عامل خود حفاظتی رفتارهای کاری انحرافی در سازمان. فصلنامه حفاظتیامنیتی، 5(18)، 23−
  12. عارف،­ معصومه و دلیری،­ حسن (1401). ­تأثیر قلمروگرایی بر عملکرد و کج‌رفتاری در محیط کار با تأکید بر پنهان­سازی دانش. فصلنامه مطالعات رفتاری در مدیریت، 13(29)، 74−
  13. فتاحی، فرهاد،­ جهانگیرفرد، ­مجید، و ­مهدیزاده، ­علی (1398). الگوی مسیری پیشران‌های رفتارهای انحرافی کارکنان در یک سازمان نظامی. فصلنامه مدیریت منابع در نیروی انتظامی، 7(2)، 77−
  14. فلاح، محمد­رضا، و رفعت، ­محسن (1400). ارائه چارچوبی برای بازسازی ارزش­های اخلاقی در محیط کار مبتنی بر آموزه‌های نهج‌البلاغه. فصلنامه مدیریت در دانشگاه اسلامی، 10(2)، 341−
  15. قائد­امینی، عباس، ابراهیم­زاده، رضا، و صادقی، مهرداد (1402). بررسی تأثیر تقوی اسلامی بر رفتارهای انحرافی در محیط کار از طریق عدالت سازمانی و رهبری اسلامی. فصلنامه مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی. 11(3)، 153−
  16. کارگر، رضا، غفاری، ­رحمان، و احمدی،­ مسعود (1399). ارائه الگوی سازمان سالم در مبارزه با فساد اداری از منظر نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهش­های نهج‌البلاغه، 19(64)، 11−
  17. مرتضوی­نیر، سید­احمد، حکاک،­ محمد، و ­یعقوب­نژاد،­ ناصر (1401). مدل‌سازی مفهومی اخلاق در کسب و کار مبتنی بر آموزه‌های نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 10(40)، 127−
  18. نصراصفهانی، علی،­ و حیدری،­ پریسا (1398). ­تاثیر حسادت در محل کار بر رفتار انحرافی کارکنان. فصلنامه مطالعات مدیریت (بهبود و تحویل)، 28(91)، 119−
  19. Alrubaiee, (2012). Exploring the Relationship between Ethical Sales Behavior, Relationship Quality and Customer Loyalty, International Journal of Marketing Studies, 4(1), 7-25.
  20. Appelbaum, SH, L. aconi, GD, Matousek, A. (2007). Positive and negative deviantworkplace behaviors:Causes, impacts, and solutions, Corporate Governance. Int J Bus Soc, 7, 586-598.
  21. Anjum, MA, Parvez, A. (2013). Counterproductive behavior at work:A comparison of blue collar and white collar workers. Pak J Commerce Soc Sci, 7, 417-434.
  22. Bashir, S., Nasir, M., Qayyum,S., Bashir, A. (2012). Dimensionalityof counterproductive work behaviors in public sector organizations of Pakistan, Public Org Rev, 12, 357-366.
  23. Brown, P. (2008). The body and society:Men, women, and sexual renunciation in early Christianity. Columbia University Press, USA.
  24. Colbert, E. Mount, K. Witt, A. Hurter, K. Barrick, R. (2004). Interactive effects of personality and perceptions of the work situation on workplace deviance,Applied Psychology, 89(4), 599-609.
  25. Victor B., Cullen J.B. (1998). The organizational bases of ethical work climates, Administrative Science Quarterly, 33, 101- 125.

Singh, P., Twalo, T. (2015). Effects of poorly implemented performance management systems on the job behavior and performance of employees, International Business and Economics Research Journal, 14(1), 79-94.