قواعد ساده رفتار از منظر قرآن کریم (مطالعه موردی سوره بقره): کاربست در سازمان و مدیریت

نوع مقاله : علمی-تخصصی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکترای دانشگاه شیراز

چکیده

در محیط متنوع، پیچیده و متغیر امروزی که از سازمان‏ها به عنوان سیستم‏های پیچیده سازوارشونده یاد می‏شود، اهمیت بومی‏ سازی نظریه‌ها و گفتمان‌های مدیریت سازمان، برای مواجهه با عناصر و کنشگرهای متعدد و متکثر محیطی و غلبه بر آنها با کشف قوانینی که نیازمند صرف کمترین هزینه و دستیابی به بیشترین اثربخشی باشد، به مراتب بیشتر احساس می‏‏شود. برای پیشبرد چنین رویکردی، تاکید بر قواعد لایزال الهی، دست آویز مستحکمی جهت تحقق هدف به شمار می‏رود. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف کشف قواعد ساده رفتاری مدیریت در سازمان‏ها از منظر قرآن کریم، به مداقه و کاوش در آیات سوره مبارکه بقره با بهره‏گیری از روش تحلیل محتوای کیفی و جستجوی ادات شرط، ادات تعلیل، ادات رجاء و ادات تفریع پرداخت. براین اساس، نگارندگان به 8 قاعده رفتاری ساده مشتمل بر قواعد "هدایت"، "پیروی"، "مجازات"، "ظلم ستیزی"، "لطف"، "پاداش"، "سپاس و قدردانی" و "وضع قوانین و تابعیت دستورات الهی" دست یافتند. در نهایت، با به کارگیری مضامین نهفته در هر آیه، به بیان دلالت‏های کاربردی آن‏ها در سازمان‏ها پرداخته شد. این پژوهش می‏تواند علاوه بر توسعه دانش نظری موجود، نقش موثری در راستای اسلامی ‏شدن سازمان‏ها و متناسب ‏سازی با فضای بومی کشور ایفا نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Simple Rules of Behavior From the Perspective of Holy Quran (Case Study of Baqara Sura): Application in Organization and Management

چکیده [English]

In Today's variable, complex and diverse environment, organizations being recognized as adoptive complex systems, it is important that organizational management theories and conversations localize in order to confront with multiple and diverse environmental elements and overcome them or to discover laws that require spending the least expenses and achieving the utmost effectiveness. For this purpose, emphasis on divine eternal rules is considered as an important factor. In this regard, the current study aimed to extract simple rules of behavior for managers in organizations from the perspective of Holy Quran. Thus, we investigated verses of Baqara Sura using thematic analysis method and search proviso, argue, hope and result particles. Accordingly, we attained 8 rules included "leadership", "following", "punishment", "Anti-oppression", "kindness", "reward and Appreciation" and "ordain laws and allegiance of God's laws". Eventually, using hidden concepts in every verse, implications of each rule in organizations were expressed. This article can develop existing theoretical knowledge and also play an effective role in islamization of organizations and fitting with our country's native environment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • Islamic Management
  • organizational behavior
  • Behavioral rules
  • Adoptive complex system
1. آذرنوش، آذرتاش و مریم قاسم احمد (1391)، «بررسی زبان‌شناختی واژه قرآنی "کفر"»، ادب عربی، شماره 3، سال 4، ص1−16.
2. احمدی، غلامعلی و مرتضی نریمانی زمان‌آبادی (1389)، «دانش، نگرش و مهارت‏های مورد نیاز مدیران مدارس در مدیریت تغییر»، مدارس کارآمد، شماره هشتم، ص50−55.
3. ایازی، سیدعلی‌نقی (1391)، «درآمدی بر تفسیر اجتماعی قرآن، مطالعه موردی ماهیت قوانین اجتماعی در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، سال هجدهم، شماره 3، پیاپی 71، ص102−119.
4. پایداری، مهدی (1392)، آثار و بسترهای گناه در زندگی فردی و اجتماعی انسان، حوزه
علمیه مروی.
5. ترک‌زاده، جعفر (1388)، رهبری راهبردی در آموزش عالی، رویکردها و چشم‌اندازهای نو در آموزش عالی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری.
6. ترک‏زاده، جعفر و زهرا صباغیان (1385)، «توسعه سازمانی در شرایط امروز؛ مفهوم، ماهیت و قلمرو»، پیام مدیریت، شماره 19 و 20، ص111−132.
7. جعفری، یعقوب (1364)، «سنت‏های الهی عامل حرکت تاریخ»، درس‌هایی از مکتب اسلام، سال 25، شماره 10، ص28−30.
8. جکسون، مایکل سی. (1391)، تفکر سیستمی، کل‌گرایی خلاق برای مدیران، ترجمه علی‌محمد احمدوند و غلام جاپلقیان، تهران: مؤسسه آموزش عالی ایوان کی.
9. جلال الدین، سیوطی (1380)، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه مهدی حائری قزوینی، جلد اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
10. رحمانی، حجت‌اله (1385)، «رحمت در قرآن»، نسیم وحی، شماره 1، ص4.
11. سلیمانی سروستانی، لیلا (1392)، «شکرگزاری در قرآن و حدیث»، آموزش معارف اسلامی، دوره 26، شماره 2، ص20−23.
12. طائبی اصفهانی، فاطمه و علی زارعان (1392)، «نگرشی بر کفران نعمت از منظر آیات و روایات»، فصلنامه قرآنی کوثر، شماره 47، ص113−139.
13. غفاری، ابوالحسن (1383)، سنت امتحان در زندگی، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی
 صدا و سیما.
14. قاضی‌زاده، کاظم (1379)، «سنت‏های حاکم بر جوامع بشری، صحیفه مبین»، دوره اول، شماره 10، ص115−132.
15. کوشا، غلام حیدر (1389)، «پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‏های اجتماعی در قرآن»، معرفت فرهنگی اجتماعی، سال اول، شماره دوم، ص33−56.
16. گیلپین، داون آر. و پری سیلا جی. مورفی (1393)، مدیریت بحران در جهانی پیچیده، ترجمه علی‌محمد احمدوند و رضامراد صحرایی، تهران: انتشارات جهان جام جم.
17. گیوی، صدیقه (1389)، بررسی مفهوم ظلم در قرآن با رویکرد فقهی و اخلاقی، قم: پایان‌نامه برای اخذ مدرک سطح 3 جامعة الزهراh.
18. محمدی ری‏شهری، محمد (1391)، «گونه‌شناسی هدایت الهی در قرآن و حدیث»، علوم حدیث، سال هفدهم، شماره 64، ص3−22.
19. مطهری، مرتضی (1370)، اسلام و مقتضیات زمان، جلد دوم، تهران: انتشارات صدرا.
20. المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم (1364ق)، محمد فؤاد عبدالباقى، قاهره:
دارالکتب المصریة.
21. مورن، ادگار (1374)، طبیعت طبیعت، ترجمه علی اسدی، تهران: انتشارات سروش.
22. نوروزی، محمدتقی (1391)، «مدیریت تحول در قرآن»، اسلام و پژوهش‏های مدیریتی، سال اول، شماره چهارم، ص35−60.
23. وحیدی مهرجردی، شهاب‌الدین (1388)، «ایمان از دیدگاه ملاصدرا»، اندیشه نوین دینی، سال پنجم، شماره هفدهم، ص85−59.
24. وفا، جعفر (1391)، «سیری در سنت‏های الهی (1): سنت یاری مؤمنان»، مربیان، شماره 40، ص9−22.
25. یاوری، وحید و شمس‌السادات زاهدی (1392)، «طراحی مدل مفهومی مدیریت عملکرد سازمانی برای سازمان‏های دولتی و غیرانتفاعی»، اندیشه مدیریت راهبردی، سال هفتم، شماره اول، پیاپی 13، ص79−122.
26. Smith, P. A. C. & Sharicz, C. A.(2010), Autopoiesis and Fluid Self-Organizing Networks In Business, Suffolk University, Boston, Mass, USA, October 18-20, 2010.
27. Heylighen, F.(2008), Complexity and Self-Organization, Encyclopedia of Library and Information Sciences.
28. Hatch, M. J. (1997), Organization Theory, Oxford University Press.
29. Holladay, R. (2005), Simple Rules: Organizational DNA, Human Systems Dynamics Institute, Vol. 37, No. 4.
30. Huppert, W. (2009), Coping with complexity: Innovative approaches to an emerging issue in agricultural water management. International Fund for Agricultural Development.
31. Chan, S.(2001), Complex Adaptive Systems. Research Seminar in Engineering Systems, October & November 2001.
32. Levin, S. A. (1998), Ecosystems and the Biosphere as Complex Adaptive Systems, Ecosystems, 1: 431-436.
33. E Cunha, M. P. & Rego, A. (2008), COMPLEXITY, SIMPLICITY,SIMPLEXITY.presented at the 4th Organization Studies summer workshop, Pissouri, Cyprus, June 2008.