به‌ سوی چارچوبی برای مطالعه مدیریت دولتی اسلامی 1 رصد تاریخی، توجیه علمی و مبانی

نوع مقاله : علمی-تخصصی

نویسنده

استاد دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

هدف مقاله حاضر واکاوی پیشینه‌های تاریخی مطالعه مدیریت دولتی اسلامی در ادبیات مدیریتی ایران و جهان و توجیه فرانظری و فلسفی آن از یک سو و شکل‌دهی مبانی اسلامی براساس مأخذ دینی است. بر ‌این ‌اساس تلاش شده است به تأسی روش‌شناسانه نهضت خدمت عمومی جدید مبانی بنیادین مدیریت دولتی اسلامی تنسیق شود. در بخش نخست سیر تکامل دانشی این نهضت واکاوی و در بخش دوم دلایل فرانظری و فلسفی این جریان فکری مدیریتی اقامه خواهد شد و در بخش نهایی مبانی فکری و عملی این نهضت ارائه خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Towards a Framework for an Islamic Public Administration; Historical observations, scientific justification and principles

نویسنده [English]

  • Hasan Danaeefard
Professor, Faculty of Management and Economics, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

This study aimed to investigate the historical records and backgrounds of the Islamic public administration in the management literature of Iran and the world and within meta-theoretical and philosophical justification on the one hand and forming the basis of Islamic principles based on religious references and sources on the other hand. Accordingly, following methodology of the new public service movement, efforts have been made to formulate the fundamental principles of Islamic public administration. The first part of this research paper was to analyze and explore the evolution of knowledge of this movement. In the second part meta-theoretical and philosophical reasons for the current trend of management were provided. And the final part of the present paper presented the intellectual and practical foundations of the movement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Public Administration
  • Intellectual Principles
  • Philosophical Justification
  • State
  • Government
  1. فارسی

    * قرآن کریم، ترجمه مکارم شیرازی

    1. ابن‌شهر آشوب مازندرانى، محمد ‌بن ‌على‏ (1379)، مناقب آل أبی‌طالبg، قم: علامه‏.
    2. ابن‌فهد حلى، احمد بن محمد (1407ق)، عدة الداعی و نجاح الساعی‏، محقق و مصحح: احمد موحدى قمى، تهران: دارالکتب الاسلامی‏.
    3. اختری، عباسعلی (1384)، مدیریت علمی مکتبی از دیدگاه اسلام، تهران: امیرکبیر.
    4. اسماعیلی، رفیع‌الدین (1390)، «اصل عدالت اجتماعی در مدیریت اسلامی و شاخصه‌های آن»، ماهنامه معرفت،س20، ش‌171، ص‌43−56.
    5. ‌اسماعیلی، رفیع‌الدین؛ یوسف‌زاده، حسن (1391)، «اصل مردم‌داری در مدیریت اسلامی»، فصلنامه اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، ش4، ص‌131−147.
    6. ‌افجه، سید‌علی‌اکبر؛ ولی‌اﷲ نقی‌پور‌فر و محمد جعفرپور (1393)، «مطالعه تطبیقی شاخص‌های عدالت توزیعی و رویه‌ای در سازمان از دیدگاه مدیریت اسلامی و مدیریت غربی»، فصلنامه مدیریت اسلامی،س22‌، ش‌1، ص‌75−106.
    7. برقى، احمد ‌بن‌ محمد ‌بن خالد (1371)، المحاسن‏، محقق و مصحح: جلال‌الدین محدث، قم: دارالکتب الاسلامیة.
    8. پیروز، علی‌آقا (1390)، «رهبری در مدیریت اسلامی»، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی،س1، ش‌3، ص‌91−116.
    9. ترک‌زاده، جعفر (1388)، «روش پژوهش فرایند چرخه‌ای تحلیل: روشی برای گردآوری، تحلیل و استنتاج از داده‌های کیفی پر بعد در مسیر توسعه دانش مدیریت اسلامی»، روش‌شناسی علوم انسانی، ص‌15، ش‌‌61، ص‌123−142.
    10. ‌تقوی دامغانی، سید‌رضا (1383)، نگرش بر مدیریت اسلامی، تهران: امیرکبیر.
    11. تمیمى آمدى، عبد‌الواحد بن محمد (1410)، غرر الحکم و درر الکلم‏، محقق و مصحح: سیدمهدی رجائى، قم: دارالکتاب الإسلامی‏.
    12. جاسبی، عبداﷲ (1365)، ضرورت و اهمیت مدیریت در اسلام، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
    13. ‌چاوشی، سید‌کاظم (1388)، «بررسی رویکردهای نظری به مدیریت اسلامی»، پژوهش‌های میان‌رشته‌ای قرآنی،س1، ش‌2، ص‌43−53.
    14. حاجیان، ‌طالب؛ مهدی کریمی؛ تقی آقا‌حسینی و سید‌جواد موسوی‌زاده (1392)، «بررسی رابطه میان ابعاد مدیریت اسلامی و رفتار شهروندی سازمانی در بین کارکنان علوم پزشکی اصفهان»،اسلام و مدیریت، س2، ش‌3، ص‌141−160.
    15. حر عاملى، محمد بن حسن (1409)، ‏وسائل الشیعة، محقق و مصحح: مؤسسة آل‌البیت‌b‏، قم: مؤسسة آل‌البیتb‏.
    16. حرانى، ابن‌شعبه (1404)، تحف العقول عن آل الرسول، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین.
    17. ‌حسنی، محمد؛ زهرا حیدری‌زاده و ابوالفضل قاسم‌زاده علیشاهی (1391)، «بررسی نقش و تأثیر اخلاقی اسلامی کار و فرهنگ سازمانی بر رضایت شغلی و تعهد سازمانی کارکنان دانشگاه شهید چمران اهواز»، مدیریت اسلامی،س20، ش‌2، ص‌9−32.
    18. ‌حسین‌زاده، محمدجواد (1391)، «دکترین خط‌مشی عمومی، آینده‌پژوهی، استراتژی در مدیریت اسلامی»، فصلنامه مدیریت در اسلام، س8، ش‌17، ص‌128−114.
    19. حمیرى، عبد‌اﷲ بن جعفر (1413)، قرب الإسناد، تحقیق و تصحیح: مؤسسة آل‌البیت‌b‏، قم: مؤسسة آل‌البیتb‏.
    20. خمینى، روح‌اﷲ (1386)، صحیفه امام، چاپ چهارم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینىe.
    21. ـــــــــــ (1423)، ولایت فقیه، چاپ دوازدهم‌، محقق و مصحح: گروه پژوهش مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى‌e، تهران: ‌مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینىe‏.
    22. دانایی‌فرد، حسن (1389)، نظریه‌پردازی: مبانی و روش‌شناسی‌ها، تهران: سمت.
    23. ـــــــــــ (1387)، «ارتقای دانش سازمانی: تحلیلی بر بازاندیشی فراتئوریک در تئوری‌های سازمان و مدیریت»، روش‌شناسی علوم انسانی،س14، ش‌55‌، ص‌59−84.
    24. ذاکری، آذر؛ رضا هویدا و محمد نجفی (1390)، «رهبری معنوی با رویکرد اسلامی»، فصلنامه مطالعات اسلامی در تعلیم و تربیت، س2، ش‌4، ص‌127−164.
    25. ‌رشیدپور، عبدالمجید (1370)، دیباچه‌ای بر مدیریت اسلامی، تهران: مؤسسه دین و دانش.
    26. ساباتیه، پل (1393)، نظریه‌های فرایند خط‌مشی‌گذاری عمومی، ترجمه حسن دانایی‌فرد، تهران: انتشارات صفار.
    27. ‌شعیری، محمد بن محمد (بى‌تا)، جامع الأخبار، نجف: مطبعة حیدریة.
    28. علی بن حسین، امام زین‌العابدین (1376)، ‌صحیفه‌ سجادیه، قم‏: دفتر نشر الهادى.
    29. صدوق (ابن‌بابویه)، محمد (1376)،الأمالی، تهران: کتابچی.
    30. ـــــــــــ (1378)، عیون أخبار الرضاg‏، تحقیق و تصحیح: مهدی لاجوردى، تهران: نشر جهان‏.
    31. ـــــــــــ (1385)، علل الشرائع‏، قم: کتاب‌فروشى داورى.
    32. ـــــــــــ (1395)، ‏کما‌ل‌الدین و تمام النعمة، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفارى، تهران: اسلامیه‏.
    33. ـــــــــــ (1413)، ‏من لا یحضره الفقیه‏، قم: جامعه مدرسین.
    34. ـــــــــــ (1362)، ‏الخصال‏، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین‏.
    35. صیادی، سعی؛ محمد زند وکیلی (1390)، «بررسی دیدگاه امام علی‌g پیرامون وظایف مدیران»، پژوهش‌‌نامه علوی،س2، ش‌1، ص‌109−132.
    36. طباطبایی، محمد‌حسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه: سید‌محمد‌باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.
    37. طبرسى، ابوالفضل على بن حسن (1385)، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف اشرف: کتابخانه حیدریه.
    38. طوسى، محمد بن الحسن (1414)، الأمالی‏، قم: دارالثقافة.
    39. ‌عابدی‌جعفری، حسن (1377)، «کتاب‌شناسی مدیریت در اسلام»، فصلنامه مصباح، ش‌28، ص11−18.
    40. ‌عابدی‌جعفری، حسن؛ علیرضا سبزی کار (1391)، «مدیریت اسلامی در ایران: بسترها و پیدایش»، اسلام و مدیریت، س1، ش‌2، ص31−47.
    41. عترت دوست، محمد (1389)، «جایگاه برنامه‌ریزی در مدیریت اسلامی از منظر آیات و روایات»، فصلنامه توسعه سازمانی پلیس،س7، ش‌33، ص‌107−126.
    42. ‌کاتب، غلامرضا؛ علی رمضانی (1390)، «توانمندسازی منابع انسانی در اندیشه‌های مدیریت اسلامی»، پیک نور،س9، ش‌3، ص‌142.
    43. کاتب نعمانی، ابن‌أبی‌زینب، محمد بن ابراهیم (1397)، ‏الغیبة للنعمانی‏، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفارى، تهران: نشر صدوق‏.
    44. کلانه ساداتی، احمد (1393)، «نسبت بین علم و مکتب در اقتصاد اسلامی: مقایسه تطبیقی دیدگاه شهید مطهری و شهید صدر به انضمام الگوی پیشنهادی»، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی،س18، ش‌58، ص‌57−77.
    45. کلینی الرازی، ابی‌جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407)،کافی، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    46. گل‌پرور، محسن؛ محمد‌علی نادری (1390)، «نقش میانجی وفاداری سازمانی در رابطه بین اخلاق کاری با رفتارهای انحرافی در محیط کار»، فصلنامه اخلاق در علوم رفتاری،س6، ش‌1، ص‌43−53.
    47. لطیفی، میثم (1389)، «انضباط تعالی‌بخش کارکنان: رویکردی اسلامی به مفهم انضباط در سازمان»، اندیشه مدیریت راهبردی، س4، ش‌7، ص‌8−41.
    48. ‌لطیفی، میثم (1390)، «روش‌شناسی راهبردهای تدبر در قرآن کریم: استقراری از پژوهش‌های میان رشته‌ای مدیریت اسلامی در دهه اخیر»، اندیشه مدیریت راهبردی،س5،ش‌2، پیاپی ا، ص‌25−55.
    49. مجلسى، محمد‌باقر (1403)، بحارالانوار، محقق و مصحح: جمعى از محققان،‏ بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
    50. ‌مزروعی، اسماعیل و سید‌عبدالجبار قدرتیان کاشان (1391)، «بررسی مبانی انسان‌شناختی بوروکراسی با رویکرد اسلامی»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی،س16، ش‌4، ص‌661−680.
    51. ‌مصباح‌یزدی، محمد‌تقی (1376)، تعیین نیازهای مدیریت اسلامی، قم: مؤسسه امام خمینیe.
    52. ـــــــــــ (1393)، «مدیریت اسلامی و ضرورت توجه به آن در نظام اسلامی»، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی،س3، ش‌1، پیاپی 7، ص‌5−17.
    53. مکارم شیرازى، ناصر (1369)، مدیریت و فرماندهی در اسلام، قم: انتشارات هدف.
    54. ـــــــــــ (1374)‌، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    55. موحد ابطحی، سید‌محمد‌تقی (1391 الف)، «دفاعی از رویکرد تهذیب و تکمیل علوم موجود در تولید علم دینی»، پژوهش‌نامه علم و دین،س3، ش1، ص‌103−126.
    56. ـــــــــــ (1391 ب)، «بررسی دلایل مخالفت با علم؟»، راهبرد فرهنگ،ش‌20، ص‌41−‌66.
    57. ‌نبوی، محمد‌حسن (1382)، مدیریت اسلامی، قم: بوستان کتاب.
    58. ‌نظامی‌وند چگینی، هوشنگ؛ محمد‌رضا جلیل‌وند (1392)، نگرش اسلامی به مدیریت در مقابل مدیریت اسلامی.
    59. ‌نقی‌پور‌فر، ولی‌اﷲ (1377)، اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن، چاپ: چهارم، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
    60. سید‌رضی (1414)، نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین، تصحیح: صبحی صالح، قم: هجرت.
    61. هاشمیان، سید‌محمد‌حسین (1391)، «مقدمه‌ای بر امکان وجوب فلسفی تحقق دانش مدیریت اسلامی: نقدی بر روش‌شناسی مدرن»، معرفت فرهنگیاجتماعی، س3، ش‌2، ص‌145−160.

     

    لاتین

     62.   Abdel Raman, A.R.A (1987), Adminstrative responsibility: An Islamic perspective. TheAmerican journal of Islamic social seiences ,13 (14): 498-517.

     63.   Abdel Raman, A.R.A. (1995), An Islamic perspective on organizational motivation. American Journal of Islamic sonalscience, 12 (2) 185-203.

     64.   Al-Buraey  M. (1985) ,Administrativedevelopment: an Islamic perspective. Taylor & Francis.

     65.   Alsarhi, Naji. z, Salleh, Lailawati, M, ZA, AA, Amini .‌(2014),‌ The west and islam perspective of leadership. International Affairs and Global Strategy, 18: 42-56

     66.   Aluko, M.A. O, and A Despo, A.A. (2004), An appraisal of the two faces of bureaucraly in relationto the Nigerian society. Journal of social science, 8 (1): 13-21.

     67.   Alvesson, M. and Willmott (eds) (1992), Critical management studies. London: Sage.

     68.   Alvesson, M. and Willmott (eds) ,(2003) Studing management critically. London: Sage.

     69.   Aucoin, P.‌ (1990), Administrative reform in public management: paradigms,‌principles, paradoxes and pendulums. Governance:An International Journal of Policy and Administration, 3: 115-137.

     70.   Beekun, R. and Badawi, J. (1999), The leadership proccess in Islam. Publication details unclear.

     71.   Bevir, M. Rhodes, R.A.W, and Weller, P. (2003),‌ Traditions of gorernance: interpretingthe changing role of the public sector. Public Administration,.81 (1): 1-17.

     72.   Caiden, GE. And Sundaram, P. (2004),The specificity of public sector reform. Public Administration and development, 24 (5): 373-383.

     73.   Collins, P. and Kakabadse, N.D. (2006), Perils of religion: The need for spirituality in public sphere. Public Management and Dacelopment, 62 (2): 109-121.

     74.   Curttis, D. ‌(2004) .How we think they think: thoughts styles in the management of internationational aid. Public Administration Development, 26 (2): 109-121.

     75.   Denhardt, Robert B.,denhartd,Janet V. (2000), the new public service: serving rather than steering.Public Administration Review, 60 (6): 549-559.

     76.   Denhardt, ‌Robert B ,‌denhartd ,Janet V. (2011), New public service.New York: M.E. Sharpe.

     77.   Dreshsler, w. (2013), Three paradigm of governance and administration: Chinese, Western, and Islamic, working paper no. 50.

     78.   Dreshsler, W. (2014), Wang Anshi and me origins of modern public management in song Dynasty china. Public money and Maneyement, 34 (4): 36-353.

     79.   Du Gay, P) .ed). (2005), The values of bureaucracy. Oxford: Oxford University Press.

     80.   Farazmand ,F.A, and Danaeefard, H (2011a), 15 religious culture afactor in negation: Across–cultural comparison of Iran, Tawin and United States. Journal of international Business Research, 10 (1): 22-24.

     81.   Farazmand, F.A, Tu, Yu–1821-1861-1861. and Danaeefard, H. (2011b), A comparative study of negotiation styles: Afglanistan, Iran and Syria. Journal of international Business research, 11 (2): 27-44.

     82.   Felts, AA. And Jos, P.H. (2000),Time and space: The origins and implications of the new public management. Administrative Theory Praxis,.22 (3): 519-533.

     83.   Flynn, N. (2002), Explaining new public management the importance of context. In K.Mclauglin, s.Osborne and E. Ferlie (ed),. New public management-current trends and fature prospects. London: Routledge.

     84.   Galnoor, I, Rosenbloom, D.H. and Yaroni, A- (1998), Creating new public management reforms: Lesson from Israel. Adminstration and society, 30 (a): 393-420.

     85.   Gery, C. and Willott, H.C. (2005), Critical management studies. London: Oxford University Press.

     86.   Geva-May, I. (2002), From theory to practice, policy analysis, cultural bias and organizational arrangements. Public Management Review, 4 (4): 581-591.

     87.   Henderson, k.A. (2005), The request for indigenous administration: Asian communist, Islamic revivalist and other models. Public organization Review, Aglobal Journal, 5 (1): 55-67.

     88.   Jacobsen, K. (2000), Is it possible to be a mystic and serve the public good? Global Virtue Ethics Review, 2 (2): 145-158.

     89.   Kalantri, B. (1998), In search of a public administration Paradigm is there anything to be (earned from) islamic public administration, Public Administration Review, 21 (12): 1821-1861.

     90.   Kanalntari, B (2005), Middle Eastern public management: cultural approach to development administration. Public Organization Review: A Global Journal: 5 (2): 123-138.

     91.   Khan, W.A (2013), A treatis on Islamic approachto management and Administration. Publication details unclear.

     92.   Kilpatric, A.O. (1999), A new social contract for the new millennium. Public Administration and Management:An International Journal,4 (2): 165-183.

     93.   Kmari, N.A, and Mokhtar, K.S.H. (2004), The role of Islamic ethics in organizations: the experience of Malaysia. paper presented at the 6 AEAN inter-university seminars on social development, 14-16 may 2004, Universiti Sains Malaysia.

     94.   Lowery, D .(2005), self-reflexivity:a place for religion as spirituality in public administration. Public Administration Review, 65 (3): 324-334.

     95.   Moore, M. H. (2014), Public Value Accounting: Establishing the Philosophical Basis. Public Administration Review, 74 (4): 465-477.

     96.   Rafiki, A, Wahab, Kalsom A. (2014). Islamic values and principle in the organization: A review of literature. Asian Social Science, 10 (9): 1-7.

     97.   Ragab, Ebrahimi, A. (1981), Islamic perspectiveson theory building in the social scienle. The Amerian Journal of Islamic Social Sciences, 10 (1): 1-22.

     98.   Reinikka, R, and Svensson, J. (2004), Working for God:evaluating service delivery of religious noy-profit health care providers in Uganda. CERR discussion paper No.4214, Center for Economicss Policy Research, Stockholm, University of Stockholm.

     99.   Saeed, Mo, Jabnoun, No, shamma, M. (1997), Asurvey of mamagement from an Islamic perspective. Journal of Economics Management, 5 (1): 85-100.

    100. Shah, R, Larbi, G, Batley, R. (2007), Religion and management literature review, working paper, International Development Department, School of Public Policy, University of Birmingham.

    101. Sharfuddin, lbnomer. M. (1987), Toward an Islamic administratve theory. The American journal of Islamic social sciences, 4 (2): 220-244.

    102. Snir, R. Harpaz, I (2002), The meaning of work for public sector versus private sector employees.In E.vigoda (ed) publicadministration-the new generation: An interdiscipling critical analysis.New York: Marcel Dekker.

    103. Suder, L.Shanthakumari. (2011), Values and influence of religion in public administration. London: Sage.

    104. Triantafillo, P. (2002), Machinating the responsive bureaucrat: Excellent work culture in the Malaysian public sector.Asian Journal of Public Administration,.24 (2): 185-209.

    105. Tsoukas, H, & Knudsen, C .(Eds).‌ (2005),The Oxford handbook of organization theory. Oxford Handbooks Online.

    106. Warrington, E. (2005), Personalcommunication, October 2005, University of Malta, Department of Public Policy.