مفهوم‌پردازی معنویت سازمانی از منظر نهج‌البلاغه: کاربست استراتژی نظریه داده‌بنیاد

نوع مقاله : علمی-تخصصی

نویسندگان

1 دکترای تخصصی برنامه‌ریزی درسی، دانشیار بخش مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شیراز

2 دکترای تخصصی مدیریت آموزش عالی، دانشیار بخش مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شیراز

3 دانشجوی دکترای رشته مدیریت آموزشی، بخش مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شیراز

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تدوین نظریه معنویت سازمانی از منظر نهج‏البلاغه، با استفاده از استراتژی پژوهشی نظریه داده‌بنیاد متنی به انجام رسید. بدین منظور، خطبه‏ها، نامه‏ها و حکمت‏های کتاب ارزشمند نهج‏البلاغه بررسی و نمونه عبارت‌های در ارتباط با مبحث معنویت سازمانی از نهج‌البلاغه استخراج شدند. پس از بررسی و دقت نظر در این عبارت‌ها، با محور قرار دادن مشخصه‏های مشترک بین آنها، مضمون‌های پژوهش در 21 عنوان گردآوری شدند. در نهایت با
در نظر گرفتن این مضمون‌ها و زیر شاخۀ هریک، به تدوین نظریۀ معنویت سازمانی از دیدگاه نهج‏البلاغه براساس مدل طرح نظام‌مند نظریه داده‌بنیاد، مشتمل بر مقوله کانونی (خدامحوری)، عوامل علّی (اعتقاد، عمل و خودشناسی)، راهبردها و تعاملات (راهبردهای آموزش و بهسازی، نظارت و مشاوره)، زمینه یا بستر (قانون‌مداری)، شرایط مداخله‏گر (خودسازی و توان مدیریتی)
و پیامدها (تعهد، تعامل سازنده، عدالت سازمانی و عدالت اجتماعی)، پرداخته شد. با توجه به اهمیت بومی‏سازی نظریه‌ها و گفتمان‌های مدیریت و تأکید بر مدیریت اسلامی جهت جلوگیری از بروز تضاد و تعارض در مبانی اعتقادی و عملی مدیران و کارکنان سازمانی، یافته‏های حاصل از این پژوهش می‏تواند افزون‌بر توسعه دانش نظری و بومی موجود، به روش‌های گوناگون، مبنایی برای سنجش معنویت و کاربرد آن در سازمان‏ها قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Conceptualization of Organizational Spirituality from the Perspective of Nahjolbalagheh through Using Grounded Theory Strategy

نویسندگان [English]

  • Mahdi Mohammadi 1
  • Ghasem Salimi 2
  • Zeinab Peyravinejad 3
1 PhD of curriculum planning, associate professor of management and curriculum planning section at College of Psychology and Educational Sciences
2 PhD of higher education management, associate professor of management and curriculum planning section at College of Psychology and Educational Sciences
3 PhD student of educational management, management and curriculum planning section at College of Psychology and Educational Sciences, University of Shiraz
چکیده [English]

The purpose of this research was development of an organizational spirituality theory from the perspective of Nahjolbalagheh. For this, first the Sermons, Letters and Sayings of Nahjolbalagheh and the key points related to the concept of organizational spirituality were investigated and extracted. Next, scrutinizing these ideas and arguments and by focusing on the common characteristics between them, the themes of research were compiled in 21 phrases. Finally, by considering these themes and their subject matters, an organizational spirituality theory was developed from the perspective of Nahjolbalagheh based on systematic design of grounded theory. This theory included central category (God-centered), causal factors (belief, action and self-scrutiny), strategies and interactions (training and improvement, supervision and consultation), context (law-abiding), intervening conditions (self-progress and managerial power) and outcomes (commitment, useful interaction, organizational justice and social justice). Regarding the importance of nationalization of management theories and issues and with an emphasis on Islamic management in order to prevention from occurrence of conflict in ideological and administrative foundations of managers and employees, results of this research helps present national theoretical knowledge improve. Findings can also be used as a basis for evaluation of spirituality and its application in organizations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Management
  • Organizational Spirituality
  • Nahjolbalagheh
  • grounded theory

مراجع

1. آزادمرزآبادی، اسفندیار؛ منیژه هوشمندجا و مجید پورخلیل (1391)، «رابطه معنویت سازمانی با توانمندسازی روان‌شناختی، خلاقیت، هوش معنوی، استرس شغلی و رضایت کارکنان دانشگاه»، مجله علوم رفتاری، دوره 6، شماره 2، ص181−187.
2. آذربایجانی، مسعود (1387)، تهیه و ساخت آزمون جهت‏گیری مذهبی−اسلامی با تکیه بر اسلام، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
3. اشتراس، آنسلم و جولیت کوربین (1385). اصول روش تحقیق کیفی: نظریۀ مبنایی؛ رویه‌ها و شیوه‌ها؛ ترجمه بیوک محمدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
4. اصلی شهرکی، رضا؛ مجیدرضا ده مرده و حسین شجاعی فرح آبادی (1393)، «تأثیر نقش معنویت سازمانی (سرمایه معنوی) بر اخلاق اداری کارکنان در نهادهای حمایتی»، دومین کنفرانس ملی حسابداری و مدیریت، تهران: سالن همایش‏های تلاش.
5. باغگلی، حسین؛ بختیار شعبانی ورکی؛ ابوالفضل غفاری و علی نهاوندی (1391)،
«نقد مفهوم معنویت در تربیت معنوی معاصر، معنویت دینی و نوپدید (تشابه ذاتی یا اشتراک لفظی)»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، ش20 (16)، ص89−115.
6. بختیاری، حسن (1387)، «میزان تأثیر معنویت بر توانمندسازی فرماندهان و مدیران میانی ناجا»، فصلنامه مطالعات مدیریت انتظامی، ش3 (2)، ش157−168.
7. بیک‏زاد، جعفر؛ مریم حمدالهی و کبری حمدالهی (1390)، «بررسی تأثیر معنویت محیط کاری بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش نواحی پنج‌گانه شهر تبریز»، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، سال پنجم، شماره 4.
8. جوانمرد، هدی؛ مسعود پورکیانی و حمید تابلی (1392)، «بررسی رابطه بین معنویت محیط کار و سلامت سازمانی (شرکت‌های دولتی شهر کرمان)»، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی مهندسی صنایع و مدیریت پایدار، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد ولنجان.
9. حصیرچی، امیر؛ محمدرضا سلطانی و برزو فرهی بوزنجانی (1390)، «الگوی شایستگی مدیران نظام در اندیشه مقام معظم رهبری (حضرت آیت‌الله العظمی امام خامنه‏ای)»، فصلنامه نظارت و بازرسی، سال پنجم، شماره 17، ص7−38.
10. دانایی‌فرد، حسن (1384)، «تئوری‏پردازی با استفاده از رویکرد استقرایی: استراتژی مفهوم‏سازی تئوری بنیادی»، دو ماهنامه دانشور رفتار، سال 12، شماره 11، ص57−70.
11. دانش‌فرد، کرم‏الله (1387)، «تقویم آموزش‌های کوتاه مدت دانشگاه آزاد اسلامی»،
دفتر مطالعات دانشگاه آزاد اسلامی.
12. سرلک، محمدعلی؛ سیدمهدی ویسه؛ یاسان الله پوراشرف و حسین مهدی‌زاده (1391)، «طراحی مدل سازمان معنویت‏گرا در آموزش عالی ایران»، پژوهش‌های مدیریت عمومی، سال پنجم، شماره هجدهم، ص5−24.
13. سنگری، نگین (1393)، ارزش و پاداش از دیدگاه اسلام (معنوی−سازمانی)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
14. عابدی جعفری، حسن و عباسعلی رستگار (1386)، «ظهور معنویت در سازمان‏ها: مفاهیم، تعاریف، پیش‌فرض‌ها، مدل مفهومی»، فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال دوم، شماره 5، ص99−121.
15. صنوبر، ناصر و صمد رحیمی اقدم (1393)، «رابطه معنویت محیط کار با رضایت مشتریان و نقش تعدیل‌گری رفتار شهروندی سازمانی»، راهبرد فرهنگ، شماره 23، ص180−207.
16. لاما، دالایی (1384)، کتاب بیداری، ترجمه میترا کیوان مهر، تهران: نشر علم.
17. مظاهری سیف، حمیدرضا (1387)، «راهکارها و مدل‏های توسعه معنویت اسلامی»، اخلاق، شماره 13 و 14، ص198−252.
18. ملایی، مریم؛ علی مهداد و محسن گل‌پرور (1393)، «رابطه معنویت در محیط کار، انگیزه درونی و اشتیاق شغلی با عملکرد وظیفه»، دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، سال پانزدهم، شماره 2، پیاپی 56، ص47−55.
19. ناصحی‌فر، وحید و محمدرسول الماسی‌فرد (1388)، «جایگاه معنویت کاری در جامعه سازمانی امروز»، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال چهارم، شماره 3 و 4، ص17−27.
20. نقوی، سید‌علی؛ میرمحمد اسعدی و سیدحبیب‌الله میرغفوری (1394)، «الگوی معنویت سازمانی در آموزش عالی مبتنی بر آموزه‏های اسلامی»، مدیریت اسلامی، سال 23،
شماره 2، ص145−177.
21. نورعلیزاده، رحمن؛ یدالله مهرعلیزاده؛ علی دلاور و علی تقی‌پور ظهیر (1391)،
«طراحی مدلی جهت ارزیابی معنویت محیط کار و شناسایی عوامل اثرگذار بر آن در بین اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی (موردکاوی منطقه 6)»، مجله علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره ششم، سال 2−19، شماره 1، ص107−130.
22. هادوی‌نژاد، مصطفی و محبوبه حسینی (1392)، «بررسی قابلیت پیشگویی‌کنندگی جهت‏گیری مذهبی−اسلامی در مقایسه با معنویت سازمانی در سطح فرد در ارتباط با رفتارهای شهروندی سازمانی»، چشم‌انداز مدیریت دولتی، شماره 16، ص139−159.
23. Bennett, J. B. (2004), Academic Spirituality. Spirituality in higher education. Vol. 1 (1).
24. Bezy, K.G. (2011), “An Operational Definition of Spiritual Leadership”. Dissertation submitted to the faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in Educational Leadership and Policy Studies.
25. Bosch, L. (2009), The Inevitable Role of Spirituality in The Workplace. Business Intelligence Journal, Vol. 2 No. 1.
26. Creswell, J. W. (2002), Qualitative inquiry & research design: choosing among five approaches. Second edition, Thousand Oaks, Sage Publication.
27. Ecklund, E. H. (2007), “Religion and Spirituality among University Scientists.” SSRC Web Forum on the Religious Engagements of American Undergraduates.Available online at http://religion.ssrc.org/reforum/Ecklund/.
28. Frisdiantara, C. & Sahertian, P. (2012), “The spiritual leadership dimension in relation to other value-based leadership in organization.” International journal of humanities and social science, 2 (15).
29. Giacalone, R. & Jurkiewicz, C. (2010), Handbook of Workplace Spirituality and Organizational Performance. Armonk, NY: M.E. Sharpe, Inc.
30. Hicks, D.A. (2003),“Religion and the workplace.” New York: Cambridge university press.
31. Jurkiewicz, C. L, & Giacalone, R. A. (2004), A values framework for measuring the impact of workplace spirituality on organizational performance. Journal of Business Ethics, 49, 129−142.
32. Krishnakumar S, Neck CP (2002), “The "what", "why" and "how" of spirituality in the workplace.”Journal of Managerial Psychology 17 (3): 153-164.
33. Majekodunmi Ajala, E. (2013), The Impact of Workplace Spirituality and Employees' Wellbeing at The Industrial Esctor: The Nigerian Experience. The African Symposium, Volume 13, No. 2.
34. Mande Tsafe, B. & Abd Rahman (2013), Effect of Spirituality on Board Performance in Malaysian Microfinance Firms. Middle East Journal of Scientific Research 18 (5): 675−688.
35. McGhee, P. & Grant, P. (2008), Spirituality and Ethical Behaviour in the Workplace: Wishful Thinking or Authentic Reality. Electronic Journal of Business Ethics and Organization Studies, Vol. 13, No. 2.
36. Miller, D. W. & Ewest, T. (2011), The Present State of Workplace Spirituality: A literature review considering context, theory, and measurement/assessment. Prepared for the 2011 Academy of Management Annual Meeting, San Antonio, Texas, USA.
37. Milliman J, Czaplewski A J, Ferguson J. (2003), Workplace spirituality and employee work attitudes: An exploratory empirical assessment. Journal of Organizational Change Management, 16 (4): 426−447.
38. Neal, J. A. (1997), “Spiritality in management education: a guide toresources”, Journal of Management Education 21 (1), 39−121.
39. Ryan, G.W. & Bernard, H.R. (2003), Techniques to identify themes. Field Methods, 15 (1): 85−109.
40. Rego, A, & Pina e Cunha, M. (2008), Workplace spirituality and organizational commitment: an empirical study. Journal of Organizational Change Management, 21 (1), 53−75.
41. Sangari, N. & Mirzaian, R. (2012), Staff moral values of Islam are based on a qualitative content analysis technique. Life Science Journal, 9 (4): 3544-3552.
42. Saks A M. (2011), Workplace spirituality and employee engagement. Journal of Management, Spirituality & Religion, 8 (4): 317-340.
43. Wanger, J. (2010), Exploring the Relationships among Spirit at Work, Structural and Psychological Empowerment, Resonant Leadership Job Satisfaction, and Organizational Commitment in the Health Care Workplace. A thesis submitted to the Faculty of Graduate Studies and Research in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in Rehabilitation Science Faculty of Rehabilitation Medicine, Edmonton, Alberta.
44. Yaqoobi, N. M, Raqibi, M. & Motahari, Z. (2013), The Relationship between Organizational Spirituality and Employees Happiness: A Case Study in Golestan Police. Journal of Police Medicine, Vol. 2, No. 2: 119−126.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار